Amharic Language, Literature and Folklore
Permanent URI for this collection
Browse
Recent Submissions
Item “ሊሚናሊቲ” እና ለውጥ በሕይወት ሽግግር ሥርዓቶች በጃቢ ጠህናን ማኅበረሰብ(Addis Ababa University, 2016-07) ሥራዬ እንዳለው ውበቴ; ዋልተንጉሥ መኮንን (ዶ/ር); ደስታ አማረ (ዶ/ር)ይህ ጥናት “ሊሚናሊቲ እና ለውጥ በሕይወት ሽግግር ሥርዓቶች በጃቢ ጠህናን ወረዳ ማኅበረሰብ” በሚል ርዕስ ተካሂዷል፡፡ በዋናነት ሊሚናሊቲንና ለውጥን ከሕይወት ሽግግር (ወሊድ፣ ጋብቻና ሞት) ሥርዓተ ክዋኔዎች ጋር አያይዞ አጥንቷል፡፡ የሕይወት ሽግግሮች በአንድ በኩል የግለሰብ በሌላ በኩል የጋራ ጉዳዮች በመሆናቸው ከሽግግሮች ባሕርይና ከማኅበረሰቡ ባህል ጋር በተያያዙ ምክንያቶች አስጊና አሳሳቢ፣ ባለጉዳዮችንም ለልዩ ልዩ ለውጦች የሚያጋልጡ ናቸው፡፡ በመሆኑም በሕይወት ሽግግሮች ወቅት የተለያዩ ሥርዓተ ክዋኔዎች ይፈጸማሉ፡፡ ጥናቱ እነዚህን ሥርዓተ ክዋኔዎች ሽግግሩን ከሚያካሂዱ ባለጉዳዮች ጋር በማስተሳሰር፣ በዐማራ ብሔራዊ ክልላዊ መንግስት፣ በምዕራብ ጎጃም ዞን፣ በጃቢ ጠህናን ወረዳ የኦርቶዶክስ ክርስትና ሃይማኖት ተከታይ ማኅበረሰብ እምነትና ባህል ማሳያነት አጥንቷል፡፡ የሕይወት ሽግግሮች ባለጉዳይን አስጨናቂ ያደረጉባቸውን ሁኔታዎች መለየት፤ በወቅቱ የሚከወኑ ሥርዓቶችን ዓላማ መግለጽ፤ ሽግግሩ ያስከተላቸውን ለውጦች መፈተሽ፣ በሽግግሩ ከተገኙ ለውጦች ጋር የሚያስተዋውቁ ወይም የሚያላምዱ ብልሃቶችን መመርመር እና በሕይወት ሽግግር ሥርዓቶች ላይ የተገለጡ የጋራ ትዕምርቶችን መተንተን የሚሉ ዓላማዎችን አሳክቷል፡፡ ጥናቱ ዓይነታዊ ሲሆን መረጃዎች ከቀዳማይና ከካልዓይ ምንጮች ተሰብስበዋል፡፡ ምልከታ፣ ቃለ መጠይቅ እና ተተኳሪ የቡድን ውይይት መረጃዎች የተሰበሰቡባቸው ዘዴዎች ሲሆኑ በሂደት አራት ዙር የመስክ ሥራ ተከናውኗል፡፡ በወረዳው ከሚገኙ አርባ አንድ ቀበሌዎች ውስጥ በዓላማ ተኮር የናሙና አመራረጥ ስልት ሥድስት ቀበሌዎች ተጠኝ ሆነው ተመርጠዋል፡፡ ለጥናቱ መረጃ በመስጠት ሠላሳ አምስት ሰዎች የተሳተፉ ሲሆን ከእነዚህ መካከል አስራ አራቱ በቁልፍ መረጃ ሰጪነት ተሳትፈዋል፡፡ አመራረጡም ጾታን፣ ማኅበራዊ ደረጃን፣ እድሜን፣ ለጉዳዩ ያለን ተጋላጭነት እና ሀሳብን የመግለጽ ብቃት ከግምት ውስጥ ያስገባ ነው፡፡ መረጃው በዲጅታል ካሜራ፣ በመቅረጸ ድምጽ እና በማስታወሻ ደብተር ተይዟል፡፡ ትክክለኛነቱም መረጃ ሰጪዎች በተደጋጋሚ ያነሷቸው፣ በምልከታ ወቅት ያጋጠሙ እና በተተኳሪ የቡድን ውይይት ወቅት ተወያይተው የተስማሙባቸው ጉዳዮች መሆናቸውን በመለየት ተመሳክሯል፡፡ ከመረጃ ሰጭዎች የተገኙ መረጃዎች ትዕምርታዊ መስተጋብር፣ ተግባራዊ መዋቅራዊ እና ፍካሬ ልቡናዊ ንድፈ ሀሳቦች እንደ አስፈላጊነታቸው ለትንታኔ ማሕቀፍነት ጥቅም ላይ ውለዋል፡፡ የመረጃ ትንተናው እንደሚያሳየው የጃቢ ጠህናን ወረዳ ማኅበረሰብ ከሃይማኖቱ፣ ከእምነቱ እና ከባህሉ የወጡ በርካታ ባህላዊ እሴቶች ባለቤት ነው፡፡ የሰውን ልጅ ስጋዊ አፈጣጠርና ባሕርይ ከመሬት አፈጣጠር ጋር፤ መንፈሳዊ አፈጣጠሩን ደግሞ ከነፋስ፣ ከእሳት ከውሃ እና ከመሬት ባሕርያት ጋር ያዛምዳል፡፡ በሌላ በኩል የሰው ልጅ ልባዊት (ሀሳብ)፣ ነባቢት (ንግግር) እና ህያዊት (ዘላለማዊነት/ትንሳኤ)፣ የተባሉ የመንፈሳዊ ሰብዕና መገለጫዎች ወይም ባሕርያተ ነፍስ አሉት ብሎ ያምናል፡፡ የጃቢ ጠህናን ወረዳ ማኅበረሰብ እርስ በእርሱ እንዲተሳሰርና እንደ ማኅበረሰብ እንዲቀጥል ያስቻሉ የተለያዩ የዝምድና መፍጠሪያ እና አብሮ የመኖር ብልሃቶች አሉት፡፡ የሕይወት ሽግግሮች ባለጉዳዩን የደረጃ ሽግግር እና ለውጥ እንዲያካሂድ የሚያደርጉ መሆናቸው፤ ከሽግግሮች ጸባይ እና ከማኅበረሰቡ ባህል በሚነሱ ምክንያቶች ዋናው የሽግግር ወቅት አስጊ እና አሳሳቢ መሆኑን አሳይቷል፡፡ ከዚህም የተነሳ የሕይወት ሽግግሮች አዲስ እና መለማመጃ የሌላቸው፣ ድንገት ደራሽ፣ ቅጽበታዊ፣ ምሥጢራዊ፣ ራሳቸውን የማይደግሙ፣ አስገዳጅ እና ነጣይ በመሆናቸው ባለጉዳዮችንም ሆነ ማኅበረሰቡን ለጭንቀትና ለግራ መጋባት ይዳርጋሉ፡፡ በወቅቱ የተፈጠረን ጭንቀት እና ግራ መጋባት ለመቀነስ ወይም ለማከም የተለያየ ዓላማና ሚና ያላቸው ሥርዓተ ክዋኔዎች ከቅድመ ሽግግሩ ጀምሮ ዋናው ሽግግር ከተካሄደ በኋላም ይፈጸማሉ፡፡ የሕይወት ሽግግሮች ባለጉዳዮች የስም፣ የአለባበስና የአጊያጊያጥ፣ የቋንቋ አጠቃቀም፣ የማኅበራዊ ደረጃና የስነ ልቡና ለውጥ የሚያካሂዱባቸው መሆናቸውን እና ከእነዚህ ለውጦች ጋር የሚያስተዋውቁ እና የሚያለማምዱ ክዋኔዎችን አሳይቷል፡፡ በሕይወት ሽግግር ሥርዓቶች ወቅት ከተገለጡ የጋራ ትዕምርቶች መካከል ቀዳሚን ማክበር፣ ጀግናን ማወደስ፣ ሃይማኖትን፣ ሀገርን እና ሥራን መውደድ፣ መልካም ምግባር ማኅበረሰቡ በተለመደው መልክ እንዲቀጥል ያገዙ ዋና ዋና መልካም እሴቶች ናቸው፡፡Item የሰዋስው ይዘቶች አቀራረብ እና አደረጃጀት ትንተና (በአማራ ብሔራዊ ክልላዊ መንግስት በ2015 ዓ.ም.፣ ለ7ኛ እና ለ8ኛ ክፍል በተዘጋጁት የአማርኛ መማሪያ መጻሕፍት ተተኳሪነት)(አዲስ አበባ ዩኒቨርስቲ, 2024-08) ሙሉ ደርቤ; ጌታሁን አማረ (ፕ/ር)የዚህ ጥናት ዐቢይ ትኩረት በ2015 ዓ.ም. በአማራ ክልል ስራ ላይ በዋሉት የ7ኛ እና የ8ኛ ክፍል መማሪያ መጻህፍት ውስጥ የሰዋስው ይዘቶች አቀራረብና አደረጃጀት ትንተና ነው፡፡ የጥናቱ ዝርዝር ዓላማዎችም በመማሪያ መጻህፍቱ ውስጥ የተካተቱ የሰዋስው ይዘቶች የአቀራረብ መርሆዎችን ተከትለው መቅረባቸውን፣ የሰዋሰው ይዘቶቹ የአደረጃጀት መርሆዎችን ተከትለው መቅረባቸውን መተንተን እና በመጻህፍቱ ውስጥ ምን ምን ሰዋስዋዊ ይዘቶች እንደቀረቡ መፈተሽ የሚሉት ናቸው፡፡ የጥናቱ ዋና የመረጃ ምንጮች የመማሪያ መጻኅፍቱ ናቸው፡፡ በተጨማሪም በቃለ-መጠይቅ መረጃውን ለማጠናከር ተሞክሯል፡፡ የተሰበሰበው መረጃ በአይነታዊ ወይም በገላጭ የምርምር ዘዴ ተተንትኗል፡፡ በዚህም መሰረት በተተኳሪ መጻህፍቱ ውስጥ የቀረቡ የሰዋስው ይዘቶች አቀራረብ፣ ከግልፅነት፣ ከትክክለኛነት፣ ከተመጣጣኝነትና ከተገቢነት አንጻር ትተንትኗል፡፡ እንዲሁም የሰዋሰው ይዘቶቹን አደረጃጀት፣ከተከታታይነት፣ከተለጣጣቂነት፣ከዝርዝር ወደ አጠቃላይ፣ ከአጠቃላይ ወደ ዝርዝር አንጻር ያላቸው ገጽታ ምን እንደሚመስል ተፈትሷል፡፡ ይህን ለማሳካትም ጥናቱ በመማሪያ መጻህፍቱ ውስጥ የቀረቡ የሰዋስው ይዘቶች አቀራረብና አደረጃጀት በክለሳ ድርሳናት ከቀረቡ ጽንሰሀሳቦች አንጻር እየታዩ የተተነተኑ ሲሆን፣ በናሙናነት ከተመረጡ መምህራን በቃለ-መጠይቅ በተገኙ ምላሾች ትንተናውን ለማጠናከር ተሞክሯል፡፡ በመሆኑም የሰዋስዋዊ ይዘቶቹን አቀራረብ በሚመለከት መማሪያ መጻህፍቱ ውስጥ ከግልጽነት፣ ከትክክለኛነት፣ ከተመጣጣኝነትና ከተገቢነት አንጻር ችግሮች እንዳሉ ከትንተናው ውጤት ለማረጋገጥ ተችሏል፡፡ ከአደረጃጀት አንጻርም፣ የተካተቱ ሰዋስዋዊ ይዘቶ ከተከታታይነት፣ ከተለጣጣቂነት አንፃር ችግሮች ያሉ መሆኑ፣ከዝርዝር ወደ አጠቃላይ እና ከአጠቃላይ ወደ ዝርዝር አደረጃጀቶች ተመጣጣኝ ሆነው ያለመቅረብ /በሰባተኛ ክፍል መማሪያ መጽሀፍ ከአጠቃላይ ወደ ዝርዝር አደረጃጀት ስልት በስፋት ሲገኝ፣ ከዝርዝር ወደ አጠቃላይ አደረጃጀት ስልት የተዘጋጁ ስድስት ይዘቶች ብቻ ናቸው፡፡ በስምንተኛ ክፍል ደግሞ ከዝርዝር ወደ አጠቃላይ አደረጃጀት ስልትበስፋት ሲገኝ ከአተቃላይ ወደ ዝርዝር የተደራጁ ሁለት ይዘቶች ብቻ/ ችግሮች እንዳሉ ለማየት ተሞክሯል፡፡ በመጨረሻመም በዚህ ጥናት ውስጥ በሰዋስ ይዘቶች አደረጃጀት ላይ የታዩ ድክመቶችን ለማሻሻል ያስችላሉ ተብሎ የታመነባቸው የመፍትሄ ሀሳቦች ተጠቁመዋል፡፡ የመጀመሪያው በጥናትና ምርምር ውጤቶች የተጠቆሙ አስተያየቶችን ወስዶ በዝግጅት ወቅት ተግባር ላይ ማዋል፣ ሌላው መማሪያ መጻህፍት ሲዘጋጁ በተቻለ መጠን የአቀራረብና የአደጃጀት መርሆዎችን ተከትለው ቢዘጋጁ የሚሉት ናቸው፡፡Item የግለመር የመማር ዘዴ አማርኛ ቋንቋን አንብቦ ከመረዳት ችሎታ ጋር ያለው ተዛምዶ መፈተሽ፤ በሀዲያ ዞን በምዕራብ ባዳዋቾ ወረዳ ጃርሶ ኦንጆጆ 2ኛ ደረጃ ት/ቤት የ9ኛ ክፍል ተማሪዎች ተተኳሪነት(አዲስ አበባ ዩኒቨርስቲ, 2024-08) አበበ ታሪኩ; ግርማ መንግስቱ ዶ/ርይህ ጥናት ዋና ተግባር በአማርኛ ቋንቋ ትምህርት የግለ መር መማር ዘዴ አንብቦ ከመረዳት ችሎታ ጋር ያለውን ተዛምዶ መፈተሽ ሲሆን ፣ ይህንን አላማ ከዳር ለማድረስ ጥናቱ ተዛምዷዊ የምርምር ንድፍን ተከትሏል ። በሀዲያ ዞን በምዕራብ በደዋቾ ወረዳ ጆርሶ ኦንጆጆ 2ኛ ደረጃ ትምህርት ቤት በአመቺ የናሙና አመራረጥ ዘዴ ተመርጧል ። የጥናቱ ተሳታፊዎች የጆርሶ ኦንጆጆ 2ኛ ደረጃ ት/ቤት በ2015 ዓ.ም የሚማሩ በአመቺ ናሙና የተመረጡ የ9ኛ ክፍል ተማሪዎች ሲሆኑ፣ጥናቱ የተከተለው ቅንጅታዊ የምርምር ዘዴን ነው በፅሁፍ መጠይቅ እና በአንብቦ መረዳት ፈተና ለጥናቱ አሰፈላጊ የሆኑ ግብአቶች ተሰብሰበውና ተጠናቅረው በመጠናዊ የምርምር ዘዴ በሆነው በድብልቅ የአተናተን ስልት ተተንትኖ ቀርቧል። ትንተናውን ለማካሄድ SPSS Software ተግባራዊ ሆኖዋል፡፡ የጥናቱ ውጤት ተማሪዎች ንዑሳን የግለ መር መማር ዘዴዎችን ግብ ማስቀመጥ፣የመማር ፍላጎትና የመማር ዘዴ እንደሚጠቀሙ አመልክቷዋል ። በግለመር መማር ዘዴና አንብቦ በመረዳት ችሎታ መካከል አዎንታዊ የሆነ ግኑኝነት እንዳለም የጥናቱ ውጤት አማልክቷል ። ሌላው ግለ መር የመማር ዘዴዎች አንብቦ የመረዳት ችሎታን የማሳደግ ድርሻቸው ከፍተኛ እንደሆነም የጥናቱ ውጤት ያመለክታል። በመጨረሻም በዚህ ጥናት ባልተጨማሩ በሌሎች የግለመር የመማር ዘዴ ንዑሳን ክፍሎች የተለያዩ ጥናት ቢያካሄዱ የተማሪዎችን የአንብቦ መረዳት ችሎታ ለማሳደግ ያለው አስተዋጾ የተሻለ ውጤት እንደሚያመጡ የጥናቱ ውጤት አሳይቷል፡፡Item መስተጋብራዊ የማስተማሪያ ዘዴ መስማት በተሳናቸው ተማሪዎች የመጻፍ ክሂል ችሎታና የመማር ፍላጎት ላይ ያለው ተጽዕኖ (በሰባተኛ ክፍል ላይ የተካሄደ ሙከራዊ ጥናት)(አዲስ አበባ ዩኒቨርስቲ, 2024-05) እታገኝ ገደፋው; ዶ/ር ጌታቸው እንዳላማውየዚህጥናትዋናኛዓላማ መስተጋብራዊ የማስተማሪያዘዴመስማት የተሳናቸው ተማሪዎችንየመጻፍክሂል ችሎታና የመማር ፍላጎት ከማሻሻልአንጻርያለውንተጽዕኖመመርመርነው፡፡ጥናቱ በአንድ የሙከራ ቡድን ንድፍ(Single Group Experimental Design) ላይ በመመስረት የተከናወነ ሲሆንይህየምርምርንድፍምየጥናት ናሙናን በመምረጥ ሂደት የተጠኚዎች ቁጥር ለሁለት ቡድን ማለትም ለጥብቅ (Control) ለሙከራ (Exprmental) ሳይበቃ ሲቀር የሚመረጥ ነው፡፡ጥናቱየተካሄደው በአዲስ አበባ መስተዳድር ስር ከሚገኙ መስማት የተሳናቸው ተማሪዎች ትምህርት ቤቶች መካከል በአልፋ መስማት የተሳናቸው ተማሪዎች የመጀመሪያ ደረጃ ልዩ ትምህርት ቤት ሲሆን በትምህርትቤቱከሚገኙ የክፍል ደረጃዎች መካከል ለጥናቱ የተመረጠው ክፍል ሰባተኛ ነው፡፡ ትምህርት ቤቱንና የክፍል ደረጃውን በመምረጥ ረገድ አላማ ተኮር ናሙና (purposive Sampling)ተግባራዊ ተደርጓል፡፡ በጥናቱ ተሳታፊ የሆኑት ተማሪዎች በጠቅላይ ናሙና(Comprehensive Sampling)የተመረጡ ሲሆን በዚህም በክፍል ደረጃው የሚማሩ ሁሉም ተማሪዎች (ሰባቱም) በጥናቱ ተካተዋል፡፡ እነዚህ ተማሪዎች በቀጥታ በጥናቱ እንዲሳተፉ የተደረገበት ዋናው ምክንያት ቁጥራቸው ውስንና ከተጠቀሰው በላይ ባለመሆኑ ነው፡፡ለጥናቱ በመረጃመስብሰቢያዘዴነት ተግባር ላይ የዋሉት ፈተና፣የጽሑፍመጠይቅናየተማሪዎች የቡድን ተኮር ውይይት ናቸው፡፡ ፈተናውቅድመናድህረ ትምህርት ፈተና ሲሆን ዋነኛ አላማውም ተጠኚ ተማሪዎችበመስተጋብራዊ የማስተማሪያ ዘዴ ከመማራቸው በፊትና በኋላ ያላቸውየመጻፍክሂልችሎታ ጉልህ ልዩነት ማሳየት አለማሳየቱን ለማወቅ ነው፡፡ የጽሁፍ መጠይቁም በቅድመና ድህረ ትምህርቱ ትግበራ ወቅት የሚሞላ ሲሆን አላማው ተጠኚ ተማሪዎች በመስተጋብራዊ የማስተማሪያ ዘዴ ከመማራቸው በፊትና በኋላ የነበራቸው የመጻፍ ክሂል ትምህርት የመማር ፍላጎት ምን ያህል ጉልህ ልዩነት እንዳሳየ ማረጋገጥ ነው፡፡ ሌላኛው የመረጃ መሰብሰቢያ ዘዴ ሆኖ ያገለገለው የቡድን ተኮር ውይይት ሲሆን አላማው ደግሞ በፈተናና በጽሁፍ መጠይቅ ለተሰበሰቡት መረጃዎች ማጠናከሪያ ሀሳብ ማስገኘት ነው፡፡በዚህም መሰረት የመጻፍ ክሂል ፈተናውና የጽሁፍ መጠይቁ በቅድመና ድህረ ትምህርት ትግበራው ላይ ለተጠኚዎች ቀርበው መረጃ የተሰበሰበባቸው ሲሆን የተገኘው ውጤትም በጥንድ ናሙና ቲ- ቴስት (Paird sample t-test) መጠናዊየመረጃ መተንተኛ ስልት ተሰልቶ ( P< 0.05)የሆነ የጉልህነት መለያ ውጤት ተገኝቷል፡፡ በአንጻሩ በቡድን ተኮር ውይይቱ የተሰበሰበው መረጃም በአይነታዊ የመረጃ መተንተኛ ዘዴ ተተንትኖ በፈተናውና በጽሁፍ መጠይቁ የተገኘውን የሚደግፍ ውጤት አስገኝቷል፡፡በአጠቃላይ በሶስቱ የመረጃ መሰብሰቢያ ዘዴዎች ተሰብስበው ከተተነተኑት መረጃዎች የተገኘው ውጤት የሚያመለክተው መስተጋብራዊ የማስተማሪያ ዘዴ መስማት በተሳናቸው ተማሪዎች የመጻፍ ክሂል ችሎታና የመማር ፍላጎት ላይ የሚያሳድረው ተጽእኖ መኖሩንና ተጽዕኖውም አዎንታዊ መሆኑን ነው፡፡Item የ9ኛ ክፍል የአማርኛ ቋንቋ መምህራን ጽሕፈት ለማስተማር የሚጠቀሟቸው የማስተማር ዘዴዎች ንጽጽር በአዲስ አበባ ከተማ አስተዳደር በአየር ጤና እና በክሩዝ 2ኛ ደረረጃ ት/ቤቶች(አዲስ አበባ ዩኒቨርስቲ, 2024-09) እጅጋየሁ ተሾመ; ዶ/ር ጌታቸው አዱኛበመምህራን ውጤት መካከል ጉልህ ልዩነት መኖሩን እንረዳለን፡፡ በዚህም አማካኝ ስሌት ሆነ የቴ-ስሌት ውጤት በመንግስት ት/ቤት ከሚያስተምሩ መምህራን ይልቅ በግል ት/ቤት የሚያስተምሩ መምህራን ውጤት በልጦ በመገኘቱ የግል ት/ቤት መምህራን የተሻለ አተገባበር ያላቸው ሆነው ተገኝተዋል፡፡ ለዚህም ምክንያቱ የመምህራን እቅድ አዘገጃጀት ለተማሪዎች የግል መመሪያ መስጠት፤ አፋጣኝ ምጋቤ ምላሽ አሰጣጥ፤ ማስተማሪያ ዘዴ ወዘተ..መሆኑን መረዳት ተችሏል፡፡ ከተለዩት ችግሮች በመነሳት መመህራን ጽህፈት ለማስተማር ዘዴ ከማስተማር ሲያቅዱ በግል ማስተማሪያዎች እንደሚጠቀሙባቸው፤ የጽህፈት ችሎታን የሚያግዙ የተለያዩ መልመጃዎችን መስጠት እንደሚገባ ወዘተ.. የሚሉ አስተያየቶችም በጥናቱየዚህ ጥናት ዋና አላማ በአዲስ አበባ ከተማ አስተዳደር በሚገኙ የግልና የመንግስት ት/ቤቶች የ9ኛ ክፍል የአማርኛ ቋንቋ ትምህርት ክፍለ ጊዜ በተማሪዎች የጽህፈት ትምህርት ወቅት የትኞቹ መምህራን የማስተማር ዘዴ ጥሩ አተገባበር እንዳላቸው በመፈተሸና በመለየት ንጽጽራዊ ጥናት ማድረግ ነው፡፡ በዚህ ጥናት የተመረጡት በ 2015 ዓ.ም በአዲስ አበባ ከተማ አስተዳደደር በመንግስትና በግል ት/ቤት የ9ኛ ክፍል አማርኛ ቋንቋ የሚያስተምተሩ መምህራን ናቸው፡፡ በመስተዳደሩ ከሚገኙት መምህራን መካከል በዚህ ጥናት አንድ የመንግስት እና አንድ የግል ት/ቤት ተመርጠዋል፡፡ ጥናቱ በሚካሄድባቸው ት/ቤቶች በተመረጠው የክፍል ደረጃ ከሚያስተምሩ መምህራን ከመንግስት ትምህርት ቤቶች አራት ከግል ት/ቤት አራት በድምሩ ስምንት መምህራን እንዲሁም ከግል ት/ቤቶች 40 ከመንግስት ት/ቤቶች 40 በድምሩ ሰማኒያ ተማሪዎች በክፍል ምልከታ እና የጽሁፍ መጠይቅ በመረጃ ሰጪነት ተካተዋል፡፡ ጥናቱ የተከተለው የአጠናን ስልት አይነታዊና እና መጠናዊ የምርምር ዘዴን በመጠቀም በገለጻ ስልት ትንታኔ በመስጠት ነው፡፡ የክፍል ውስጥ ምልከታ እና የጽሁፍ መጠይቅ መረጃ የተሰበሰበባቸው መሳሪያዎች ናቸው፡፡ በዚህ መሰረት ከክፍል ምልከታ እና ከተማሪዎች የጽሁፍ መጠይቅ የተገኘው ውጤት በባለሙያ በመታገዝ በSPSS ተሰርቷል፡፡ በመሆኑም ምልከታ የተገኘ ውጤት በመንግስት ት/ቤት 3.797 ፤ በግል ት/ቤት 4.395 አማካኝ ውጤት ያለ ያስመዘገቡ የተማሪዎች የግምገማ ውጤት ደግሞ የመንግስት ት/ቤቶ 3.809፤ የግል ት/ቤት 4.25 አማካኝ ውጤት አስመዝግበዋል፡፡ በመምህራን መካከል ጽሕፈት በማስተማር ዘዴ የጎላ ልዩነት መኖርና አለመኖሩን ለማረጋገጥ በተደረገው ስሌት በክፍል ውስጥ ምልከታ የቴ- ስሌት ዋጋ 3-435 ሲሆን የቴ- የቴ- ጣሪያ ዋጋ ደግሞ 2-542 ነው፡፡ የተማሪዎች ግምገማ የቴ-ስሌት ዋጋ 4-320 ሲሆን የቴ-ጣቲያ ዋጋ ደግሞ 2-352 ነው፡፡ ከተገኘው ውጤት መረጃ በመነሳት የቲ - ስሌት ዋጋ ከቲ ጣሪያ ከበለጠ አስተያየት ተሰጥቶባቸዋል፡፡Item የአማርኛ ቋንቋ መምህራን የመፃፍ ክሂል ማስተማሪያ ዘዴዎች አተገባበር /በጋሞ ዞን በአርባ ምንጭ ዙሪያ ወረዳ በ9ኛ እና በ10ኛ ክፍል/(አዲስ አበባ ዩኒቨርስቲ, 2024-01) ዘሪሁን አሰፋ; ግርማ ገብሬ ዶ/ርየዚህ ጥናት ዋና ዓላማ በጋሞ ዞን በአርባ ምንጭ ዙሪያ ወረዳ ከፍተኛ ሁለተኛ ደረጃ ትምህርት ቤቶች የዘጠነኛ እና የአስረኛ ክፍሎች የአማርኛ ቋንቋ መምህራን የመፃፍ ክሂል ማስተማሪያ ዘዴቾን አተገባበርን የሚመለከት ነው፡፡ ይህን ዓላማ ከግብ ለማድረስ የቋንቋ ምሁራን ያቀረቧቸውን ንድፈ ሀሳቦች መሰረት በመድረግ በጥናቱ የተሳተፉት የአማርኛ ቋንቋ መምህራን የመጻፍ ክሂል ማስተማሪያ ዘዴዎች አተገባበር እንዲከወን ተደርጓል፡፡ ጥናቱን ከዳር ለማድረስ ምልከታ ጥቅም ላይ የዋለ ሲሆን በተቸማሪ የጽሁፍ መጠይቆችን በመምህራንና በተማሪዎች በመስሞላት መምህራን ጽህፈትን ስለሚያስተምሩበት የማስተማሪያ ዘዴ የሚጠቅሙ መረጃዎች ተሰብስበዋል፡፡ መረጃዎቹ የአይነታዊ ምርምር ዘዴን በመጠቀም በገላጭ ስልት ተተንትነዋ፡፡ ከጥናቱ የተገኘው ውጤት እንደሚያመለክተው መምህራን ተማሪዎችን በተግባራዊ ሂደት እንዲማሩ ከማመቻቸት ይልቅ በገለጻ የሚያስተምሩ መሆናቸውን መረጃዎች አመልክተዋል፡፡ በክፍል ውስጥ ተግባራዊ የሚደረገው የማስተማሪያ ዘዴ የጽህፈት ተግባቦትን የሚያዳብር እና ተማሪዎችን የሚያሳትፍ አይደለም፡፡ ተማሪዎች የተለያዩ ለጽህፈት ክሂል ማዳበር የሚረዱ ሂደቶችን አውቀው እየተገበሩ እንዲሻሻሉ የሚደረግ ጥረት ደካማ ነው፡፡ ተማሪዎች እርስ በርስ እንዲመማሩና እንዲተራረሙ የሚተገበረው ተግባር ውስንነት አለበት፡፡ በአባዛኛው መምህራን ትኩረት ሰጥተው የሚተገብሩት ተማሪው በተሰጠው ርዕስ ላይ ጽፎ ባቀረበው ውጤት ላይ ነው፡፡ ለችግሩ መኖር በዋናነት የተጠቀሰው መንስኤ መምህራን ለጽህፈት ትምህርት አቀራረብ ያላቸው ግንዛቤ አነስተኛ በመሆኑ ነው፡፡ በአጠቃላይ ለችሮቹ መፍተሔ ሊሆን ይችላል ተብሎ የሚገመተው መምህራን ከአዳዲስ የማስተማሪያ ዘዴዎች ጋር እንዲተዋወቁ ስልጠና መስጠት ተጦቁሟል፡፡Item ሂደት ተኮር አቀራረብ የተማሪዎችንት የመጻፍ ችሎታ እና ተነሳሽነት ለማሻሻል ያለው አሰተዋጽኦ (በጉራጌ ዞን በገደባኖ ጉታዘር ወለኔ ወረዳ በጅማ ወለኔ ሁለተኛ ደረጃ ት/ቤት በ9ኛ ክፍል ተተኳሪነት)(አዲስ አበባ ዩኒቨርስቲ, 2024-07) የሰራሽ አደራው; ግርማ ገብሬ (ዶ/ር)ይህ ጥናታዊ ጽሁፋ ዋነኛ ዓላማ አድርጎ የተነሳው የሂደት ተኮር የቋንቋ ማስተማር ዘዴ የተማሪዎችየመጻፍ ክሂል ችሎታ እና ተነሳሽነት ከማሻሻል አንጻር ያለውን አስተዋጽኦ ለመፈተሽ ነው፡፡ ጥናቱም ከፊል ሙከራዊ ሲሆን፣ የተካሄደውም በደቡብ ክልል በጉራጌ ዞን በገደባኖ ጉታዘር ወለኔ ወረዳ በሚገኘው በጅማ ወለኔ 2ኛ ደረጃ ትምህርት ቤት ነው፡፡ በትምህርት ቤቱ ከሚገኙ ተማሪዎች መካከል የ9ኛክፍል ተማሪዎች በአመቺ የናሙና ስልት ከተመረጡ በኋላ፣ በተራ ዕጣ የናሙና አመራረጥ ስልት በአንድ መምህር የሚማሩ ሁለት ምድብተማሪዎች ተለይተው በቅድመ ፈተናው ሂደት ተሳትፈዋል፡፡ ከሁለቱ ምድቦች መካከል በቅድመ የመጻፍ ክሂል ፈተና ተቀራራቢ አማካይ ውጤቶች ያስመዘገቡ ሁለት ምድቦች ከተለዩ በኋላ በተራ የዕጣ ናሙና ስልት አንዱ የሙከራ ሌላኛው የቁጥጥር ቡድን ሆኖ በጥናቱ ውስጥ እንዲሳተፍ ተደርጓል፡፡ በመረጃ መስብሰቢያ ዘዴነት ፈተና እና የጽሑፍ መጠይቅ ሥራ ላይ ውለዋል፡፡ ፈተናው፣ ቅድመ እና ድኅረ ፈተናን ያካተተ ነው፡፡ ቅድመ ፈተናው የተሰጠበት ዓላማ ተማሪዎች ከሙከራ ጥናቱ በፊት ያላቸውን የመጻፍ ክሂል ውጤት ተቀራራቢ መሆን አለመሆኑን ለመፈተሽ ሲባል ነው፡፡ የድኅረ ፈተናው ዓላማ ደግሞ የሙከራ እና የቁጥጥር ቡድን ሆነው የተመረጡት ተማሪዎች በተለያዩ የማስተማሪያ ዘዴዎች የመጻፍ ክሂልን ከተማሩ በኋላ በመካከላቸው ጉልህ ልዩነት መኖር አለመኖሩን ለመፈተሽ ነው፡፡ በሌላ በኩል የጽሑፍ መጠይቅ የተማሪዎቹን የመጻፍ ተነሳሽነት ለመለካት የቀረበ ነው፡፡ ተተኳሪ የሆኑት ተማሪዎች ከመጻፍ ልምምዱ በፊት (ቅድመ ጽሑፍ መጠይቅ) እና በኋላ (ድኅረ የጽሑፍ መጠይቅ) እንዲሞሉ ተደርጓል፡፡ በቅድመ ፈተና እና በቅድመ የጽሑፍ መጠይቅ የተገኙ ውጤቶች በዳግም ናሙና ቲ-ቴስት ትንተና ዘዴ እንዲሁም በድኅረ ፈተና እና በድኅረ የጽሑፍ መጠይቅ የተገኙ ውጤቶች በባዓድ ናሙና ቲ-ቴስት ትንተና ዘዴ እንዲሰሉ ተደርጓል፡፡ የተገኙት ውጤቶች እንደሚያመለክቱት በቅድመ ፈተና እና በቅድመ የጽሑፍ መጠይቅ ተመጣጣኝ አማካይ ውጤቶች የተመዘገበባቸው ቡድኖች፣ በድኅረ ፈተና ይዘት፣ አደረጃጀት፣ ቃላት፣የቋንቋ አጠቃቀም እና ሥርዓተ አጻጻፍ እና በድኅረ የጽሑፍ መጠይቅ ተነሳሽነት የሙከራ ቡድኑ ተማሪዎች ከቁጥጥር ቡድኑ ተማሪዎች ጉልህ የሆነ ልዩነት አሳይተዋል።ይህም ውጤት የሂደት ተኮር የቋንቋ ማስተማር ዘዴ የተማሪዎችን የመጻፍ ክሂል ችሎታ እና ተነሳሽነት ከማሻሻል አኳያ ጉልህ አስተዋጽኦ እንዳለው ሊጠቁም ችሏል፡፡ ከመጻፍ ክሂልችሎታ እና ተነሳሽኘት አንጻር የተገኙት ውጤቶች ላይ በመመስረት ማብራሪያ እንዲሰጥባቸው ከተደረገ በኋላ፣ የሂደታዊ ዘዴ የመፃፍ ትምህርት አቀራረብ የተማሪዎችን የመፃፍ ክሂል ለማዳበር ጥሩ አስተዋፅዖ ያለው መሆኑ በጥናቱ ተረጋግጧል፡፡ መምህራን ጥሩ ግንዛቤ ኖሯቸው በክፍል ውስጥ በተገቢው ሁኔታ መተግበር እንዲችሉ የሚያደርጋቸው በቂ ስልጠና ሊሰጣቸው ይገባል፡፡ የመፍትሄ ሀሳቦች እና የጥናት ጥቆማዎች እንዲቀርቡ ተደርጓል።Item የሰዋስው ይዘቶች አቀራረብና አደረጃጀት ግምገማ ለኢ-አፍ ፈት ተማሪዎች በደቡብ ክልል ትምህርት ቢሮ ተዘጋጅቶ በ2015 ዓ.ም ስራ ላይ በዋለው 7ኛ እና 8ኛ ክፍል የአማርኛ ቋንቋ መማሪያ መጻሕፍት ተተኳሪነት(አዲስ አበባ ዩኒቨርስቲ, 2024-08) አበበ ሾይሻ; ጌታሁን አማረ (ፕ/ር)በዚህ ጥናት ለኢ-አፍ ፈት ተማሪዎች በደቡብ ክልል ትምህርት ቢሮ ተዘጋጅቶ በ2015 ዓ.ም ስራ ላይ በዋለው 7ኛ እና 8ኛ ክፍል የአማርኛ ቋንቋ መማሪያ መጽሐፍት ውስጥ የሰዋስው ይዘቶች አቀራረብና አደረጃጀት ተገምግሟል፡፡ የጥናቱን ዓላማ ለማሳካት የቋንቋ ምሁራን ያቀረቧቸውን ንድፈ ሀሳቦች መሰረት በማድረግ በተተኳሪ መማሪያ መጻሕፍት ውስጥ የተካተቱ ሰዋስው ትምህርት ይዘቶች አቀራረብና አደረጃጀት ተገምግሟል፡፡ ጥናቱን ከዳር ለማድረስ ሰነድ ፍተሻ ጥቅም ላይ የዋለ ሲሆን የተገኙ መረጃዎች አይነታዊ ምርምር ዘዴን በመጠቀም በገላጭ ስልት ተተንትነዋል፡፡ ከጥናቱ የተገኘው ውጤት እንደሚያመለክተው የይዘቶቹ አቀራረብ በተመለከተ በታላሚዎቹ መማሪያ መጻሕፍት ውስጥ ከቅደም ተከተላዊ አካሀድ አንጻር ከዝርዝር ወደ አጠቃላይ ከቀረበው ይልቅ ከአጠቃላይ ወደ ዝርዝር ዘዴ የቀረበው ይዘት አብዛኛውን ክፍል የሚሸፍን ሲሆን ከትኩረት አንጻር ደግሞ ውጤት ተኮር በሆነ መንገድ ከቀረበው ይልቅ በሂደት ተኮር ዘዴ የቀረበው ሰፍውን ክፍል እንደሚሸፍን ለማረጋገጥ ተችሏል፡፡ ከአደረጃጀት አንጻር ደግሞ አብዛኛዎቹ ሰዋስዋዊ ይዘቶች በተለያዩ ምዕራፎች እየተደጋገሙ መቅረባቸውን ጥናቱ አሳይቷል፡፡ ምንም እንኳን ይዘቶቹ ሚዛናዊና ተመጣጣኝ ባይሆኑም ሁሉንም የሰዋስው ትምህርት ይዘቶች አቀራረብና አደረጃጀት መንገዶችን አካተው መያዙ፤ ሰዋስው ይዘቶቹ በምሳሌዎች እየታገዙ መቅባቸው፣ ወዘተ እንደ ጠንካራ ጎን የታዩ ይዘቶች ሲሆን የቃላት ትምህርት ከአውድ ውጪ መሰጠት፣ አንዳንድ መመሪያዎችና ይዘቶች ግልጽ አለመሆን፣ የተወሰኑ ይዘቶች መቅረብ የሚገባው መርህ እያለ ያለብስለት መቅረብ፣ ወዘተ እንደ ደካማ ጎን የተነሱ ናቸው፡፡ በተተኳሪ መማሪያ መጻሕፍት ውስጥ የተካተቱ ሰዋስው ትምህርት ይዘቶች አብዛኞቹ ተከታታይነት ኖሯቸው የተደራጁ ቢሆኑም ድግግሞሽ አግኝተው የተደራጁ ሰዋስው ትምህርት ይዘቶች በሁሉም ምዕራፎች እና ክፍል ደረጃዎች ተከታትለው አለመደራጀታቸውን፤ “በአረፍተ ነገር” ላይ የሚያተኩሩ ይዘቶች ስፋትና ጥልቀት እንዲሁም የአቀራረብ ለውጥ (ተለጣጣቂነት) ይዘው ተደራጅተዋል፡፡ ባጠቃላይ በተተኳሪ መማሪያ መጽሐፍት ውስጥ የተካተቱ ሰዋስው ትምህርት ይዘቶችን መርሃ ትምህርቱን መሰረት አድርገው ተደራጅተው የቀረቡ ሲሆን በሁሉም አቀራረብና አደረጃጀት ስልቶች መቅረባቸው የሚበረታታ ነው፡፡ በመጨረሻም በይዘቶቹ አቀራረብና አደረጃጀት ዙሪያ የታዩ ደካማ ጎኖችን ለማሻሻል ይረዳሉ ተብለው የታመኑባቸው መፍትሄ ሀሳቦች ተሰንዝረው ጥናቱ ተጠናቋል፡፡Item “የአገልጋይ ገጸባህሪያት አቀራረብ ከ1990 እስከ 2010 ዓ.ም ድረስ በታተሙ የተመረጡ የሴት ደራሲያን ረጅም ልቦለዶች ውስጥ”(Addis Ababa University, 2016-01) አበበች ሀብተማርያም; መሀመድ አሊ (ዶ.ር)ይህ ጥናት “አገልጋይ ገጸባህሪያት ከ1990 እስከ 2010 ዓ.ም ድረስ በታተሙ የተመረጡ የሴት ደራሲያን ረጅም ልቦለዶች ውስጥ” በሚል ርእስ የተከናወነ ነው፡፡ በተጠቀሱት ሃያ ዓመታት ውስጥ ከታተሙ የሴት ደራሲያን ረጅም ልቦለድ መፃህፍት ውስጥ የጥናቴ ዋና ጉዳይ በሆኑት “አገልጋይ ገጸባህሪያት” ዙሪያ ሽፋን ሰጥተዋል ብዬ ያመንኩባቸውን ሶስት ልቦለድ መጻህፍትን በመምረጥ ጥናቴን አካሂጃለሁ፡፡ ጥናቴን ያከናወንኩባቸው ረዥም ልቦለዶች ሶስት ናቸው፡፡ ፀሐይ መልአኩ በ1996 ዓ.ም ያሳተመችው “ቢስ ራሔል”፣ በ2002 ዓ.ም የታታመው የየዝና ወርቁ “የደራሲዋ ፋይል” እና በ2003 ዓ.ም የታተመው የእንዬ ሺበሺ “የገቦ ፍሬ” ጥናቱ ያተኮረባቸው ልቦለድ መጻህፍት ናቸው፡፡ ይህ ጥናት በተመረጡት ሶስት ረዥም ልቦለድ መጻህፍት ውስጥ የሚገኙ አገልጋይ ገጸባህሪያትን ወደ እዚህ ሙያ የገፋፏቸውን ምክንያቶች ያጠናሁበት ነው፡፡ በተጨማሪም አገልጋይ ገጸባህሪያትን በተመረጡት ልቦለዶች ውስጥ ስንመረምራቸው አይነታቸው ከየትኛው እንደሚመደብና አቀራረባቸው ምን እንደሚመስል መርምሬያለሁ፡፡ የሶስቱ ልቦለዶች ገጸባህሪያት ማለትም የ“ቢስ ራሔል” ራሔል ዳርጌ፣ “የደራሲዋ ፋይል” ፅዮን ታምሩ እና “የገቦ ፍሬ”ዋ ነፃነት ክብሩ ውስብስብነት የሚታይባቸውና በህይወት ውጣ ውረድ መከራቸውን ያዩ ገጸባህሪያት ናቸው፡፡ ቤተሰባዊና ማህበረሰባዊ ጫናዎቻቸውን ለማራገፍ በሚጥሩበት ጊዜ የሚደቀኑባቸውን ሌሎች ፈተናዎች እየተወጡ ወደ ስኬታቸው ለመቅረብ የቻሉ ገጸባህሪያት መሆናቸውን ከታሪኮቻቸው ተገንዝበናል፡፡ ለነዚህ ሶስት ገጸባህሪያት ምንም ነገር በቀላሉ የለም፡፡ ለሚበሉት ቁራሽ እንጀራ እንኳን ሲቸገሩ እንደ ነበር ከየልቦለዶቹ ተረድተናል፡፡ የሚፈልጓትን እያንዳንዷን ነገር ለማግኘት የሚገጥማቸው ልፋትና ጥረት አስጨናቂና አንዳንዴም አሰቃቂ ሆኖ የቀረበበት ሁኔታ አለ፡፡ ይህ ሁኔታ ደግሞ አጠቃላይ ገጸባህሪያቱ ከተሳሉበት ጊዜና ቦታ አንፃር “ለምን ሆነ?” ብለን የምንተቸው አይደለም፡፡ እንደውም የዋና ገጸባህሪያትን ውስብስብ ድርሻ አሳይተውናል፡፡Item የጭብጥ ትንተና በየስንብት ቀለማት(አዲስ አበባ ዩኒቨርስቲ, 2024-01) መስከረም ኪዳነማሪያም; አየለ ፍቅሬ(ዶ/ር)ይህ ጥናት በ2008 ዓ.ም ለህትመት በበቃው የአዳም ረታ “የስንብት ቀለማት” ረጅም ልብወለድ የጭብጥ አቀራረብን ፈትሿል። ልብወለድ ያነሳቸው ርዕሰ ጉዳዮች መሠረታዊነት እንደ ጥናታዊ አነሳሽ ምክንያቶች ተወስዷል። ጥናቱ አይነታዊ ዘዴን ተጠቅሟል። ነገረህላዌን ለመተንተኛነትሲጠቀም፣ መዛግብት ወይም ሠነድ ፍተሻና ጥልቅ ንባብ ደግሞ በመረጃ መሠብሰቢያ ዘዴነት ተጠቅሟል።ሁለት የመረጃ ምንጮችንም ተጠቅሟል።እነሱም ቀዳማይና ካልዓይ ናቸው።ቀዳማይ የመረጃ ምንጩ ትንተና የሚካሄድበት የስንብት ቀለማትረጅም ልብወለድ ሲሆን ካልዓይ የመረጃ ምንጮች የምርምር ዘዴ መፃህፍት ፣የንድፈሀሳብና ተዛማጅ ፅሁፎች ናቸው። የልብወለድን ርዕስ ማጤን፣ የገፀባህርያትን ምልልስ/ የእርስበርስ ግንኙነት መመርመር፣ የመቼት ገለጻና የሀሳብ ድግግሞሽ በመረጃ ትንተናው ወቅት ለጭብጥ ትንተናው አገልግሎት ላይ የዋለ የጭብጥ መፈለጊያ ዘዴዎች ናቸው። የስንብት ቀለማት የጊዜ መቼት ከ1960ዎቹ መጀመሪያ እስከ 1980ዎቹ መጨረሻ ባሉት የጊዜ ሀዲድ ላይ የተዘረጋ ሲሆን በእነዚህ ሁለት አስርት ዓመታት ውስጥ የተከሰቱት አበይት ሀገራዊ ክስተቶች የ1966ቱ አብዮት፣ የወያኔና የሻዕቢያ ትግል እንዲሁም የሌሎች ተቀናቃኝ ፓርቲዎች የስልጣን ሽሚያ እንደ ልብወለድ የታሪክ ማስታወሻ ሆነው ቀርበዋል። የመረጃ ትንተናው ሁለት አበይት ክፍሎች ያሉት ሲሆን የመጀመሪያው ክፍል የልብወለድን አብይ ጭብጥ ሁለተኛው ክፍል ደግሞ ንዑሳን ጭብጦችን ይዞል። ሞት ወይም ስንብት የተፈጥሮ ጠባይና አካል መሆኑን ማርዳት የልብወለድ አብይ ጭብጥ ሲሆን “የ ያ ትውልድ ስህተቶች”፣ የመበዳደል አዘሪትና ጭላንጭል ተስፋዎች ደግሞ እንደ ልብወለድ ንዐሳን ጭብጦች ተዳሰዋል። የ ያ ትውልድ ስህተቶች በ1960ዎቹና 1970ዎቹ የኖሩ ወጣቶች የፈጸሟቸውን ፖለቲካዊ ስህተቶች ተመልክቷል። የመበዳደል አዙሪት ደግሞ በገፀባህርያት መካከል የነበሩ ቁርሾዎችና ጥሎች የተዳሰሰበት ክፍል ነው። ጭላንጭል ተስፋዎች ደግሞ1960ዎች እና1970ዎቹ ውስጥ የኖሩ ወጣቶች ከፈጸሟቸው ስህተቶች እንዲሁም በዘመኑ ከነበረው ሀገራዊ ቀውስ በኋላ የታየውን አንጻራዊ ሠላምና መረጋጋት እንዲሁም አዳዲስ የለውጥ ጅማሮዎች የተበሰሩበት ክፍል ነው።Item የቱለማ ኦሮሞ ገዳ ሥርዓት ተፈጥሯዊ እና ሰው ሰራሽ የከበሩ ንዋያት ትዕምርቶች ትንተና(አዲስ አበባ ዩኒቨርስቲ, 2024-05) ገናናው ከተማ; ታደሰ በሪሶ (ፕሮፌሰር)የዚህ ጥናት ዓብይ ዓላማ የቱለማ ኦሮሞ ገዲ ሥርዓት ተፈጥሯዊና ሰው ሰራሽ የከበሩ ንዋያትን ትዕምርቶች ገፅታ መተንተን ነው፡፡ ትዕምርቶቹ በሥርዓተ ከበራና በህዜቡ ህይወት ውስጥ ያሊቸውን ዘርፈ ብዘ ጠቀሜታዎችም ገልጿል፡፡ በተዘዋዋሪ መንገድ ካልሆነ በቀር በዚህ ዓይነቱ ትዕምርታዊ አቀራረብ ከዚህ በፉት የተሰራ ጥናት አላገኘሁም፡፡ ይህም የጥናቱ አነሳሽ ምክንያት በመስኩ ያለውን የዕውቀት ክፍተት ይሞላል የሚል እምነት አለኝ፡፡ ጥናቱ በቀዲማይና ካላዓይ መረጃዎች ላይ የተመሠረተ ነው፡፡ ከቤተመጻሕፍት የተገኘው ካልዓይ መረጃ ለጥናቱ መመልከቻነት የዋሉትን ስነዘዴ፣ ጽንሰ ሃሳባዊና ንድፈ ሃሳባዊ ማዕቀፍችን ያስተዋውቃል፡፡ የቱለማ ኦሮሞዎችን የከበራ ማዕከላዊ ሥፍራዎችን ታሳቢ በማድረግ ምልከታ፣ ቃለ መጠይቅ፣ የተተኳሪ የቡድን ውይይት ለመረጃ መሰብሰቢያነት ውለዋል፡፡ ጥናቱ አይነታዊ የምርምር ስነዘዴዎችን የተከተለ ሲሆን ገላጭና ተንታኝ የአጠናን ስሌትን ተግባራዊ አድርጓል፡፡ ዘዴው የተመረጠበት ምክንያት የትዕምርቶቹን ተፈጥሯዊ ባህርያት፣ ከምንና እንዴት እንደተሰሩ፣ በገዲ ሥርዓት ውስጥ ያላቸውን ውክልናና ፍቺ እንዱሁም ሚና ለመግለጽ የሚረዲ በመሆኑ ነው፡፡ የተጠቀሱትን የጥናት መመሌከቻዎችና የምርምር ስነዘዳዎችን በመከተሌ የዋቃ (የፇጣሪና ተፇጥሮ) ትዕምርቶች እንዱሁም ቦኩ፣ ከሇቻ፣ ጫጩ፣ ጨላ የመሳሰለት የከበሩ ንዋያት ተተንትነዋል፡፡ በተካሄደው ትንታኔም እነዚህ የከበሩ ንዋያት ሥልጣንን፣ ማህበራዊ ደረጃን፣ ፆታን፣ የወንዴና ሴት እኩሌነትን፣ ማህበራዊ ፌትህን፣ እውነትና ቅዴስናን፣ መራባትንና የትውልድ መቀጠልን የሚወክለ ናቸው፡፡ የገዲ ሥርዓት በጊዛ የተገደበ ሰማዊ የሥሌጣን ሽግግር፣ የዳሞክራሲና የሰብዓዊ መብቶች እንዱሁም ስነምግባራዊ እሴቶች ሇሀገራችን የመንግሥት አስተዲዯር ጥሩ ተሞክሮ ሉሆኑ እንዯሚችለ በትንታኔው ታይቷል፡፡ የከበሩ ንዋያቱ ግጭትን ለማስወገዴ፣ እርቅ እና ሰሊምን (Araara fi naga’a) ሇማስፇን፣ ብቀሊን ፌፁማዊ ወዯሆነ ወንዴማማችነት በመቀየር ረገዴ መተኪያ የላሊቸው መሆናቸውም በጥናቱ ማጠቃለያና ግኝት ተረጋግጧሌ፡፡ የገዲ ሥርዓትና የዋቄፈና እምነት ከበራዎችን ይሌቁንም ዯግሞ የጉማ ሥርዓትን ከከሇቻና ጫጩ ውጪ ማሰብ አስቸጋሪ መሆኑንም የጥናቱ መዲረሻ አመላክቷል፡፡ ከቅርብ ጊዛ ወዱህ እየታየ ያለው ለውጥ ፈጣን በመሆኑ የከበሩ ንዋያቱ ባህሊዊ ይዘታቸው ሳይቀየር ተመዜግበው እንዱቀመጡና ሇቀጣዩ ትውሌዴ እንዱተሊሇፈ እራሱን የቻሇ ሙዙየም ቢጋጅሊቸው ሇትምህርታዊ አገሌግልትና ሇገቢ ማመንጫ ሉውለ እንዯሚችለም የጥናቱ ይሁንታ በምክረ ሃሳብ መሌክ ጠቁሟሌ፡፡ የጥናቱ ቁሌፌ ቃሊት፡- የቱለማ ኦሮሞ ገዳ ሥርዓት፣ ተፈጥሯዊና ሰው ሰራሽ የከበረ ንዋያት፣Item በተማሪዎች የአማርኛ ትምህርት የማንበብና የመፃፍ ክሂሎች ላይ የመምህራን ቃላዊና ፅሁፋዊ ምጋቤምላሽ አቀራረብ ትንተና (በምስራቅ ጉራጌ ዞን ኬላ ወረዳ ሁለተኛ ደረጃ ትምህርት ቤቶች በ9ኛ ክፍል ተማሪዎች ተተኳሪነት)(አዲስ አበባ ዩኒቨርስቲ, 2016) ደረጀ ሰለሞን; ዳዊት ፍሬህይወት (ዶ/ር)የዚህ ጥናት ዋና ዓላማ በተማሪዎች የአማርኛ ትምህርት የማንበብና የመጻፍ ክሂሎች ላየመምህራንን ቃላዊና ጽሁፋዊ ምጋቤምላሽ አቀራረብ መተንተን ነው፡፡ ተጠኝዎቹም በምስራቅጉራጌ ዞን ኬላ ወረዳ 2ኛ ትምህርት ቤቶች የሚያስተምሩ አምስት መምህራን ሲሆኑ በጠቅላይእና 70 ተማሪዎች በእጣ ናሙና ተወስደዋል፡፡ 55ቱ ተማሪዎች የጽሁፍ መጠይቁን በአግባቡሞልተው መልሰዋል፣ በመሆኑም በትንተና ክፍሉ የተካተቱት እነዙህ ብቻ ናቸው፡፡ የጥናቱንዓላማ ለማሳካትም በሰነድ ፍተሻ፣ በምልከታ፣ በቃለመጠይቅና በጽሁፌ መጠይቅ መረጃዎችተሰብስበው፣ በአይነታዊ እና በመጠናዊ መተንተኛ ዘዴዎች በአፅንኦት ተተንትነዋል፡፡ የጥናቱግኝትም የቋንቋ መምህራን የማንበብና መጻፍ ክሂሎችን ሲያስተምሩ ሁሉንም የምጋቤምላሽዓይነቶች እየቀያየሩ ወይም አንዱን ከአንዱ ጋር እያጣመሩ በሚገባ መጠቀም አለመቻላቸውን፣ብዙውን ጊዜ የግልና የብጤ (ጓደኛ) ምጋቤምላሾችን በመጠቀም ምጋቤምላሽ እንደማይሰጡ እናበምጋቤምላሽ አሰጣጥ ወቅት ማስረጃዎችን እንጂ ደጋፊ ምልክቶችን እንደማይጠቀሙ እናየመምህራን ምጋቤምላሽ አቀራረብ የተለያየ መሆኑን ጥናቱ አረጋግጧል፡፡ከጥናቱ መሰረታዊግኝቶች በመነሳት አስተያየቶችንማቅረብ የተቻለ ሲሆን የአማርኛ ቋንቋ መምህራን ለአራቱምየምጋቤምላሽ ዓይነቶች ትኩረት ሰጥተው ለተማሪዎች የሚገባቸውን ምጋቤምላሽ እኩል ሊባልበሚችል ደረጃ ቢሰጡ፣ መምህራን ለገምጋሚ ምጋቤምላሽ ዓይነት ትኩረት በመስጠት ክፍልውስጥ ምጋቤምሊሻቸውን ማቅረብ ቢችሉ፣ ምጋቤምላሽ በሚሰጡበት ወቅት የመሰላቸትናየድካም ስሜት በአንዳንድ መምህራን የተስተዋለ ስለሆነ በይበልጥ የማንበብና የመጻፍክሂሎችን በሚያስተምሩበት ወቅት ድካማቸውን ሊያስወግድ የሚችሉ ዘዴዎችን ቢያመቻቹየሚሉት ቀርበዋል፡፡Item በአዲሱ የ9ኛ እና የ10ኛ ክፍል የአማርኛ ቋንቋ መማሪያ መፃሕፍት ውስጥ የቀረቡት የጽሕፈት ክሂል ትምህርት ይዘቶች አደረጃጃት ንጽጽራዊ ግምገማ(Addis Ababa University, 2016-09) ጀማል ደዋ; ዶ/ር ግርማ ገብሬየዚህ ጥናት ዋና በአዲሱ የ9ኛእና የ10ኛ ክፍል የአማርኛ ቋንቋ መማሪያ መፃሕፍት ውስጥ የቀረቡት የጽሕፈት ክሂል ትምህርት ይዘቶች አደረጃጃት በንጽጽር መገምገም ነው፡፡ ጥናቱ ሶስት መሰረታዊ ጥያቄዎችን ለመመለስ ታስቦ የተዘጋጀ ነው፡፡ ይህንን አላማ ለማሳካት የተመረጠው ገላጭ የምርምር ንድፍ ሲሆን የተገኙት መረጃዎች ተሰብስበው በመጠናዊና በአይነታዊ የምርምር ዘዴዎች ተተንትነዋል፡፡ ለዚህ ጥናት የተመረጡት የዘጠነኛ እና የአስረኛ (9ኛ-10ኛ) የክፍል ደረጃ መማሪያ መጻሕፍት በ2015ዓ.ም ለሙከራ ስራ ላይ የዋለትን መማሪያ መጻሕፍት በአላማ ተኮር የንሞና ዘዴ ተመርጠዋል፡፡ በእነዚህ ሁለት የክፍል ደረጃዎች ውስጥ መማሪያ መጻሕፍትን በማዘጋጀት ላይ ከሚገኙት ውስጥ አንድ የመማሪያ መጻሕፍት አዘጋጅ ቃለ መጠይቅ ተደረጓል፡፡ ጥናቱ ለማካሄድ በሁለቱም መማሪያ መጻሕፍት የተለያዩ ምዕራፍችና ገፆች ውስጥ የሚገኙትን የመፃፍ ክሂል ትምህርት ይዘቶች በሰነድ ፍተሻ ተለይተው ተሰብስበዋል፡፡ ለጥናቱ የሚያስፈልጉት መረጃዎች ከተሰበሰቡ በኃላ በይዘት አደረጃጀት መርሆች ትንትናና የአተናተን ዘዴ መሰረት በመማሪያ መጻሕፍት ውስጥ ያሉትና የሌሉት ይዘቶቹ በአይነት ተለይተው ተተንትነዋል፡፡ በተገኘው ውጤት መሰረት በሁለቱም መማሪያ መጻሕፍት ውስጥ የተካተቱት የጽሕፈት ክሂል ትምህርት ይዘቶች ብዛት 21 ሲሆን አማካኝ የድግግሞሽ መጠናቸውም 87.5% ሆኖ ተከታታይነታቸውን ጠብቀውና ስፋት ጥልቀታቸውን እየጨመሩ የመሄድ ሁኔታ ታይቶባቸዋል፡፡ ነገር ግን በሁለቱም መማሪያ መጻሕፍት ውስጥ 29.8% የሚደርሱ የመፃፍ ክሂል ትምህርት ይዘቶች አንዴ ብቻ ቀርበው ሳይደጋገሙ መኖራቸው ለማየት ተችሏል፡፡ ከተደራጁት 21 የየጽሕፈት ክሂል ትምህርት ይዘቶች ውስጥ 9ኙ ብቻ ተለጣጣቂነት ሲቀርቡ የተቀሩት 12ዎቹ ደግሞ ተለጣጣቂነታቸው ሳይጠብቁ የቀረቡ መሆናቸውን ጥናቱ አመላክቷል፡፡ በጥናቱ ውጤት መሰረትም በመማሪያ መጻሕፍት ውስጥ የሚቀርቡ የመፃፍ ክሂል ትምህርት ይዘቶች በሁለም የእርከኑ መጻሕፍት ውስጥ ተለጣጣቂነት/ ቀጣይነት/ እንዲኖራቸው ለማድረግ ትኩረት ሰጥቶ መስራት እና እንደ አስፈሊጊቱ የተማሪዎች ዳራ መሰረት በማድረግ የጽሕፈት ክሂል ትምህርት ይዘቶች ከዝርዝር ወደ አጠቃላይና ከአጠቃላይ ወደ ዝርዝር ስልት አደረጃጀት አመጣጥኖ ማቅረብ ወደ አንድ ስልት ብቻ አለማመዘን የሚሉት በመፍትሔነት ተጠቁሟል፡፡Item የመርሐ ቤቴ ልጃገረዶች የፋሲካ ጨዋታ ክዋኔ እና ፋይዳ(አዲስ አበባ ዩኒቨርስቲ, 2023-11) ታደሰ አዳነ; የወንድወሰን አውላቸው (ዶ.ር)ይህ ጥናት በአማራ ብሔራዊ ክልላዊ መንግስት በሰሜን ሸዋ ዞን፣ በመርሐ ቤቴ ወረዳ የፋሲካ በዓልን መሰረት በማድረግ በሚከበረው የልጃገረዶች ባህላዊ የፋሲካ ጨዋታ ክዋኔ እና ፋይዳ ላይ ትኩረት ያደረገ ሲሆን ይህን ጥናት ለመስራት ምክንያት ከሆኑት ምክንያቶች መካከል አንደኛ የመርሐ ቤቴ ልጃገረዶች የፋሲካ ጨዋታ እየደረሰበት ካለው የመደብዘዝና የመጥፋት ስጋት ለመታደግ የየጨዋታዎቹን ክዋኔና ፋይዳ ሰንዶ የማቆየት ፍላጎት ሲሆን፣ ሌላው ደግሞ ባደረግሁት የቀደምት ጥናቶች ዳሰሳ በዚህ ርዕሰ ጉዳይ የተሰሩ ጥናቶች ባለማግኘቴ ይህን ክፍተት ለመሙላት በማሰብ ነው፡፡ የጥናቱ ዋና ዓላማ “የመርሐ ቤቴ ልጃገረዶች የፋሲካ ጨዋታን አከዋወንና ፋይዳ መመርመር” ነው፡፡ ይህን ዓላማ ከግብ ለማድረስ በወረዳው የሚከወነው የልጃገረዶች የፋሲካ ጨዋታ ታሪካዊ አጀማመር መነሻ ምክንያቶች ምን ምን ናቸው? ስንት አይነት አና ምን ምን ዓይነት ጨዋታዎች ይከወናሉ? በወረዳው የሚከወነው የፋሲካ ጨዋታ ክዋኔ ሂደት ምን ይመስላል? የፋሲካ ጨዋታ ለተጠኝው ማህበረሰብ ምን ፋይዳ አለው? በጨዋታዎቹ ክወኔ ቀጣይነትና ይዘት ላይ ምን ዓይነት ስጋቶች ይስተዋላሉ? የሚሉ መሰረታዊ የምርምር ጥያቄዎች ተዘጋጅተው ምላሽ አግኝተዋል። ጥያቄዎቹን ለመመለስና የጥናቱን ዓላማ ለማሳካት የመርሐ ቤቴ ወረዳን ይወክላሉ ተብለው ከተመረጡት ከዓለም ከተማ፣ ከአፈዘዝ በርቃቶ፣ ከግሬት ወቸዋርኝ፣ ከአገሪት ቁምአምባ እና ሰባጌ ሃሮገንዳ ቀበሌዎች ስለጨዋታው ታሪክ ያውቃሉ ከተባሉ የሃገር ሽማግሌዎች፣ ከሃይማኖት አባቶች፣ ተጫውተው ካሳለፉ እናቶች፣ ከጨዋታው ተሳታፊ ልጃገረዶችና ወጣት ወንዶች እና ከባህልና ቱሪዝም ባለሙያዎች በአጠቃላይ ከአርባ አራት መረጃ አቀባዮች በምልከታ፣ በቃለ መጠይቅና በተተኳሪ የቡድን ውይይት መረጃዎች ተሰብስበዋል፡፡ የጥናቱን ቦታ እና መረጃ ሰጭዎች ለመምረጥ የዓላማ ተኮር የናሙና አመራረጥ ዘዴ ተግባራዊ የተደረገ ሲሆን መቅረፀ ድምፅ፣ የእጅ ስልክ፣ የቪዲዮና ፎቶ ካሜራና ማስታወሻ ደብተር መረጃ ለመሰብሰብ ጥቅም ላይ ውለዋል፡፡ ከጥናቱ ጋር ተዛማጅነት ያላቸውና ጥናቱ የተነሳበትን ዋና ጉዳይ የሚያጠናክሩ ማጣቀሻዎች፣ ዋቢ ጽሑፎች፣ ቀደምት ተዛማጅ ጥናቶች ካዕላይ የመረጃ ምንጮች ከአብያተ መጻሕፍና ከኤሌክትሮኒክስ የመረጃ መረብ በንባብ ተቃኝተዋል፡፡ በዚህ መሰረት ስለርእሰ ጉዳዩ አስረጅ የሆኑ ጽንሰ ሃሳቦችና ቀደምት ጥናቶች ተዳስሰዋል፡፡ ጥናቱ አይነታዊ እንደመሆኑ መጠን በምልከታና በቃለ መጠይቅ የተሰበሰበው መረጃ በአግባቡ ተደራጅቶ ገላጭ የትንተና ዘዴን በመጠቀም ተተንትኗል፡፡ ለመረጃ ትንተና የክዋኔያዊና ተግባራዊ ንድፈ ሃሳቦች አገልግለዋል፡፡ የመርሐ ቤቴ ልጃገረዶች የፋሲካ ጨዋታ ታሪካዊ ዳራው/መነሻው/ የክርስትና ሃይማኖት እንደሆነና ከትንሳኤ እስከ ዳግም ትንሳኤ ድረስ አንድ ሳምንት በሚቆየው በዚህ ሁነት ልጃገረዶች ቀደም ብለው በሁለት መንገድ ቅድም ዝግጅት በማድረግ ከጫና ነጻ ሆነው በጨዋታው ላይ እንደሚሳተፉ እና አስር ዓይነት ጨዋታዎች ባህሉ የሚፈቅደውን ህግ በመከተል በቡድን እንደሚከውኑ ጥናቱ አሳይቷል፡፡ ጨዋታው ማህበራዊ መስተጋብርን በማጠናከር፣ ባህልና ሃይማኖትን በማስቀጠል፣ ወጣቶች በባህላቸውና በማንነታቸው እንዲኮሩ በማድረግ፣ አካላዊና ሥነልቡናዊ ጥንካሬአቸውን በማዳበር፣ በራስ መተማመናቸውን በማጎልበትና ሃሳባቸውን በነጻነት እንዲገልጹ በማድረግ በኩል ከፍተኛ ማህበራዊ፣ ሥነለቡናዊና አካላዊ ፋይዳዎች ቢኖሩትም በውስጣዊና ውጫዊ ችግሮች ምክንያት ስጋት እንደተጋረጠበት የጥናቱ ውጤት አመላክቷል፡፡ ከዚህ በመነሳትም የአካባቢው ማህበረሰብና የሚመለከታቸው አካላት የጨዋታውን ፋይዳ በመገንዘብ ሃላፊነታቸውን ቢወጡ፤ በማህበራዊ፣ ሥነ ለልቡናዊና ስፖርታዊ ጉዳዮች ላይ የሚያተኩሩ ተቋማትና የመስኩ ምሁራን ከዚህ ጥናት በበለጠ ሰፊ ጊዜና በጀት መድበው በእያንዳንዱ ጨዋታ የሚታዩ ጉዳዮችን አጥንተው የሚያበረክተውን ፋይዳ ቢያሳውቁ፤ ጨዋታው እንዲታወቅና ጎብኝዎች እንዲኖሩት ለማድረግ ባህልና ቱሪዝም፣ መገናኛ ብዙኀንና የሚመለከታቸው የመንግስትና የግል ተቋማት ትኩረት ሰጥተው በጋራ ቢሰሩ የሚሉ የይሁንታ ሃሳቦች ተጠቁመዋል፡፡Item አፋቸውን በኦሮምኛ ቋንቋ የፈቱ ተማሪዎች በአማርኛ ቋንቋ፣ ክፍለ ጊዜ ያላቸው የክፍል ውስጥ ተሳትፎ እና የውጤት ተዛምዶ (በጊንጪ 2ኛ ደረጃ ት/ቤት የ9ኛ ክፍል ተማሪዎች ተተኳሪነት)(Addis Ababa University, 2023) በላቸው ማንደፍሮ; ዶ/ር ጌታቸው አዱኛየዚህ ጥናት ዋና ዓላማ በኦሮምኛ ቋንቋ አፋቸውን የፈቱ ተማሪዎች በአማርኛ ቋንቋ ክፍለ ጊዜ በሚያደርጉት የክፍል ውስጥ ተሳትፎና በአማርኛ ቋንቋ ውጤታቸው መካከል ያለውን ተዛምዶ መመርመር ነው፡፡ ይህን ዓላማ ለማሳካት ተዛምዷዊ የጥናት ንድፍን ተግባራዊ ተደርጓል፡፡ የጥናቱ ተሳታፊዎች በጊንጪ ሁለተኛ ደረጃ ትምህርት ቤት የተማሩ 48 የዘጠነኛ ከፍል ተማሪዎች ናቸው፡፡ ትምህርት ቤቱ በአመቺ የንሞና ስልት የተመረጠ ሲሆን ተማሪዎች ደግሞ በጠቅላይ የንሞና ስልት በጥናቱ ተካተዋል፡፡ ከ48 ተማሪዎች በአማርኛ ቋንቋ ክፍለ ጊዜ ያላቸውን ተሳትፎ በምልከታና በጽሑፍ መጠይቅ እንዲሁም የአማርኛ ቋንቋ ውጤታቸውን ደግሞ በአማርኛ ቋንቋ ፈተና ተሰብስቧል፡፡ መረጃ መሰብሰቢያ መሳሪያዎቹ (የጽሑፍ መጠይቁና የአማርኛ ቋንቋ ፈተናው) መረጃ ለመሰብሰቢያነት ከማገልገላቸው በፊት በፍተሻ ጥናት (Pilot Study) መረጃዎች ተሰብስበው፣ መረጃዎች በክሮንባኽ አልፋ ተፈትሸው የተገኘው ውጤት ከ0.7 በላይ በመሆናቸው (አስተማማኝ በመሆናቸው) ለዋናው ጥናት መረጃ መሰብሰቢያነት አገልግለዋል፡፡ ከዚያም ጥናቱ ይዟቸው የተነሳውን መሰረታዊ ጥያቄዎች ለመመለስ ፒርሰን የተዛምዶ መወሰኛ፣ የቀላል ድህረታዊ እና የነጻ ናሙና ቲቴስት ስሌቶች አማካይነት የተሰበሰቡ መረጃዎች ተተንትነዋል፡፡ በትንተናው ውጤትም በአማርኛ ቋንቋ ክፍለጊዜ የክፍል ውስጥ ተሳትፎ እና በአማርኛ ቋንቋ ውጤት መካከል ጉልህ የሆነ አዎንታዊ ተዛምዶ (r=.642፣ P<.01፣ ባለሁለት ጫፍ) እንዳለ እና የተዛምዶ ደረጃውም ከፍተኛ እንደሆነ የፒርሰን የተዛምዶ መወሰኛ ፍተሻው አሳይቷል፡፡ ነጻ ተለዋዋጩ (በአማርኛ ቋንቋ ክፍለጊዜ የክፍል ውስጥ ተሳትፎ) ጥገኛ ተለዋዋጩን (የአማርኛ ቋንቋ ውጤትን) 41.2% እንደሚገልጸው የቀላል ድህረታዊ ትንታኔው ውጤት (R2 = .412፣ = .642፣ F (1፣ 47) = 32.267፣ t = 5.680፣ p = .000) አሳይቷል፡፡ የወንድና የሴት ተማሪዎች የክፍል ውስጥ ተሳትፎ አማካይ ውጤቶች መካከል ልዩነት አለመኖሩን የነጻ ናሙና ቲ-ቴስት ትንታኔው (t (46) = .776, p = 0.442) ያሳዬ ሲሆን የአማርኛ ቋንቋ ውጤታቸው መካከል ያለውን ልዩነት ተፈትሾ የሴትና የወንድ ተማሪዎች በአማርኛ ቋንቋ ትምህርት አማካይ ውጤቶች መካከል ጉልህ ልዩነት (t (46) = .301, p = .765) አለመኖሩን በጥናቱ ተረጋግጧል፡፡ ከጥናቱ ግኝት በመነሳት መምህራን የተማሪዎችን የክፍል ውስጥ ተሳትፎ እንዲጨምር የበኩላቸውን አስተዋጽዖ ቢያበረክቱ፤ መምህራን የተማሪዎችን ውጤት ለማሻሻል ተማሪዎችም እንዲሳተፉ በማነቃቃትና አሳታፊ ማስተማሪያ ዘዴዎችን በመከተል ተሳትፏቸውን እንዲጨምር ቢያደርጉ፤ የክፍል ውስጥ ተሳትፎ እና የትምህርት ውጤት ካላቸው ከፍተኛ ዝምድና አንጻር ተማሪዎች የክፍል ውስጥ ተሳትፏቸውን በማሳደግ ውጤታቸውን ማሳደግ እንዲችሉ የሥርዓተ ትምህርት አዘጋጆች መማሪያ መጻሕፍትንና የመምህር መምሪያዎችን ሲያዘጋጁ ተማሪዎች እንዲሳተፉ ምቹ የሆነና የሚያበረታታ እንዲሆን ትኩረት ቢያደርጉ እና በሁለቱም ጾታዎች ያለው የተሳትፎ ምጥጥን ተጠናክሮ እንዲቀጥል ቢደረግ የሚሉ አስተያየቶች በአጥኚው ቀርበዋልItem የወላይትኛ አፈ-ፈት ተማሪዎች በአማርኛ ድርሰት ሲጽፉ የሚፈፅሟቸው ዋና ዋና የስህተት ዓይነቶች እና የስህተት ምንጮች ትንተና፡ በ10ኛ ክፍል ተማሪዎች ተተኳሪነት(Addis Ababa University, 2023-09) እናትነሽ ጌትነት; አክሊሉ ይልማ (ተባባሪ ፕሮፌሰር)የዚህ ጥናት አብይ ዓላማ በወላይትኛ ቋንቋ አፋቸውን የፈቱ ተማሪዎች በአማርኛ ድርሰት ሲጽፉ የሚፈጽሟቸው ስህተቶችና የስህተት ምንጮችን በመለየት ስህተቶችን መተንተን ነው፡፡ ጥናቱም አይነታዊና መጠናዊ የምርምር ዘዴን የተከተለ ሲሆን፣ ለአቀራራቡ ገላጭ ሰልት ተግባራዊ ተደርጓል፡፡ መጠናዊ የምርምር ዘዴ ተግባራዊ የተደረገው በተማሪዎች ድርሰት ውስጥ የታዩ የስህተቶቹን ብዛት እና የድግግሞሽ መጠን ለመለየትና ለመተንተን ነው፡፡ የጥናቱ ተሳታፊዎች በ2015 ዓ.ም. በወላይታ ዞን በዳሞት ወይዴ ወረዳ በዴሳ ሁለተኛ ደረጃ ትምህርት ቤት ይማሩ የነበሩ በወላይትኛ አፈ-ፈት የሆኑ የ10ኛ ክፍል 55 ተማሪዎች ናቸው፡፡ የጥናቱ መረጃ መሰብሰቢያ መሳሪያዎች በክፍል ውስጥ በተማሪዎች የተጻፈ ድርሰት፣ የሰነድ ፍተሻ፣ የጽሁፍ መጠይቅ እና ቃለመጠይቅ ሲሆኑ፣ መረጃዎች በገላጭ ስልት ተተንትነዋል፡፡ የጥናቱ ውጤት በተማሪዎች ድርሰት ውስጥ ከታዩ ከቋንቋ አጠቃቀም፣ ከቋንቋ አወቃቀር፣ ከስርዓተ ነጥብ አጠቃቀም እና ስርዝ ድልዝ ስህተቶች ላይ የተመሰረተ ነው፡፡ የስህተት ምንጮች የአፍ መፍቻ ቋንቋ ጣልቃ ገብነት፣ የውስጠ-ቋንቋ ተጽዕኖ፣ የመማሪያ ክፍል ውስጥ አውድ (የመማር ማስተማር ሂደትና የማስተማሪያ መሳሪያዎች) እና ማህበራዊና ስነልቦናዊ ተጽዕኖ መሆናቸው ተረጋግጧል፡፡ ስለሆነም ባለድርሻ አካላት ሁሉ ከጥናቱ ውጤት በመነሳት በአማርኛ ቋንቋ ኢ-አፈ-ፈት የሆኑ ተማሪዎች የተለያዩ የክፍል ውስጥ ተግባራትን በማዘጋጀት ማስተማር ይጠይቃል፡፡Item በ9ኛ ክፍል ተማሪዎች የመፃፍ ክሂል ችሎታ ከፆታ አንፃር ንፅፅራዊ ጥናት (በእኖር ኤነር መገር ወረዳ የመገር ወይራ ከፍተኛ ሁለተኛ ደረጃ ት/ቤት ተተኳሪነት)(አዲስ አበባ ዩኒቨርስቲ, 2023-10) አሚናት መሀመድ; ግርማ ገብሬ (ድ/ር)የዚህ ጥናታዊ ጽሁፍአላማ በሴትና በወንድ ተማሪዎች መካከልሀሳባቸውን በጽሁፍ ከመግለጽ አንጻር የተሻሉት የትኞቹ እንደሆኑ ማነጻጸር ነው። በመሆኑም በአማርኛ ቋንቋ ድርሰት የመጻፍ ክሂላቸውን ለማነጻጸር ያስችል ዘንድ መጠናዊ እና አይነታዊ የምርምር ዘዴ በሱ ስር የሚመደበው ገላጭ የአጠናን ዘዴን በመጠቀም እንዱሁም ከመረጃ መሰብሰቢያ ዘዴዎች ደግሞ የችሎታ መለኪያ ፈተናና የጽሁፍ መጠይቅን በመጠቀም የተገኘውን መረጃ ተንትናለች። ተጠኝ ተማሪዎችን በእድል ሰጪ የናሙና አወሳሰድ ዘድን በመጠቀም በጉራጌ ዞን በእኖር ኤነር መገር ወረዳ በመገር ወይራ ከፍተኛ ሁለተኛ ደረጃ ትምህርት ቤት በ2015 አ.ም ለናሙናነት በተመረጡ ሴት 47 ወንድ 39 በድምሩ 86 ተጠኝ ተማሪዎች እና ሁለት ሴት ሶስት ውንድ በድምሩ አምስት መምህራን ሲካተቱ የችሎታ መለኪያ ፈተና ድርሰት ሲጽፍ የጻፉት ዴርሰት ተነባቢነት የጎደለው በመሆኑ ሴት አንድ (1)ወንድ (3)ሶስት በድምሩ (4) ተማሪዎች በዚህ ጥናት ያልተካተቱ ሲሆኑ ድርሰቱን በትክክል የጻፉ ተማሪዎች ሴት 46 ወንድ36 በድምሩ 82 ተማሪውች በችሎታ መለኪያ ፈተናው የተካተቱ ሲሆኑ የጽሁፍ መጠይቁን በትክክል ያልሞለት ድግሞ ወንድ 3 ተማሪዎች በጥናቱ ያልተካተቱ ሲሆኑ በአጠቃሊይ ሴት 47 ወንድ 36 ድምር 83 ተማሪዎች በጽሁፍ መጠይቁ የተካቱ ናቸው። በመሆኑም ሁለቱን የመረጃ መሰብሰቢያ ዘዴዎች በመጠቀም የተፈለገው መረጃ ተሰብስቧል ማለት ነው። የችሎታ መለኪያ ፈተናውን ለተከታታይ ለሶስት ዙር ድርሰት በማጻፍየመጀመሪያውን በመጣልና በቀጣይ ሁለት ተከታታይ የጻፉትን በመውሰድና በሶስት አራሚዎች በማሳረም የተገኘውን ውጤት አስተማማኝነቱን ለማረጋገጥ በቲ ቴስት ስላት ተሰሌቶ የቲ ዋጋ 6.241 አስተማማኝ ሲሆን የፒ ዋጋ ደግሞ 0.000 ልዩነት መኖሩን ሲያመለክት የሜን ድፈረንስ ውጤት ደግሞ 12.104 በመሆኑ ሴት ተማሪዎች ከወንድ ተማሪዎች የላቀ ወጤት ማምጣታቸውን እና ሀሳባቸውን በጽሁፍ ከመግለጽ አንጻር የተሻለ መሆናቸውን ከተገኘው ውጤት ማወቅ እና መረዳት ተችሏል። ሌላው ተማሪዎች የጽሁፍ መጠይቅ የቀረበላቸው 23 ዝግ ጥያቄ (በReliabilityTests) ተሰልቶ የተገኘው ውጤት (0.871) በመሆኑ ትክክለኛነቱ ተረጋግጧል። ከመጠይቁ የተገኘው የመምህራን ውጤት በፐርሰንት እና በአሀዝ ተሰልቶ ሲቀመጥ ከተማሪዎች የተገኘው ምሊሽ ደግሞ በአምስት ዋና ዋና የመጠይቅ ይዘቶች ሲገመገሙ በአራቱ የመመዘኛ መሰፈርቶች ሴት ተማሪዎች ከወንድ ተማሪዎች የተሻለ ሆነው ሲገኙ ከቋንቋ አጠቃቁም አንጻር በተሰላው የቲ ቴስት ወጤት 1.671 ሲሆን የፒ ዋጋ ደግሞ 0.099 አንሶ በመገኘቱ በሁለቱ ጾታዎች መካከል ከግምት የሚገባ ልዩነት አለመኖሩን ያመላክታል። አንጻራዊ በሆነ መልኩ ሲታይ በችሎታ መለኪያ ፈተናውም ሆነ በጽሁፍ መጠይቁ የተገኘው ውጤት የሚያሳየው ሴት ተማሪዎች ከወንድተማሪዎች በተሻለ ሁኔታ ሀሳባቸውን መግለጽ እንደሚችሉከተገኘው መረጃ መረዳት ተችሏልItem በኦሮምኛ ቋንቋ አፋቸውን የፈቱ ተማሪዎች የአማርኛ ቃላትን በሚማሩበት ጊዜ የትኞቹን ብልሃቶች በተደጋጋሚ አብዝተው እንደሚጠቀሙ መለየት (በአስረኛ ክፍል ተማሪዎች ተተኳሪነት)(አዲስ አበባ ዩኒቨርስቲ, 2022-07) ያሲን አደም; ዳዊት ፍሬህይወት (ዶ/ር)የዚህ ጥናት ዋና አላማ በኦሮምኛ ቋንቋ አፋቸውን የፈቱ ተማሪዎች የአማርኛ ቃላትን በሚማሩበት ጊዜ የትኞቹን ብልሃቶች በተደጋጋሚ አዘውትረው እንደሚጠቀሙ መመርመር ነው፡፡ ተሳታፊዎች በኦሮሚያ ብሔረሰብ ልዩ ዞን በሩፍሴ አጠቃላይ ሁለተኛ ደረጃ ትምህርት ቤት በ2015 ዓ.ም በመማር ላይ ያሉ የአስረኛ ክፍል ተማሪዎች በአመች ንሞና ዘዴ ተመርጠዋል፡፡ ጥናቱም ገላጭ የምርምር ስልትን የተከተለ ነው፡፡ በጽሁፍ መጠይቅና በቃለ መጠይቅ አማካኝነት የጥናቱ መረጃዎች ተሰብስበዋል፡፡ እነዚህ መረጃዎችም በአይነታዊና መጠናዊ የመረጃ መተንተኛ ስልቶች ተተንትነዋል፡፡ የጥናቱ ውጤት እንደሚያሳየው በኦሮምኛ ቋንቋ አፋቸውን የፈቱ ተማሪዎች የአማርኛ ቃላትን በሚማሩበት ጊዜ ጥቅል አካካሽ ብልሃቶችን 101(144.3%) ያህልጊዜ በመደጋገም ሲጠቀሙ፣ ሌሎቹን ብልሃቶች በተደጋጋሚ አዘውተረው እንደማይጠቀሙባቸው አመላክቷል፡፡ ለዚህ ተግባር እንደምክናየት የቀረቡት የተማሪዎቹ የትውስታ፣ የአዕምሮታዊ፣ የልዕለ አዕምሮታዊ፣ስሜትነክና ማህበራዊ ብልሃቶችን ሲገለገሉ ሁልጊዜ እንደማይጠቀሙበት ሲያሳየን በአንጻሩ ደግሞ የአካካሽ ብልሃት አጠቃቀማቸው በብቃት ላይ የተመሰረተ ሆኖ ተገኝቷል፡፡ ከዚህም በመነሳት ተጠኚ ተማሪዎች በተደጋጋሚ አብዝተው የሚጠቀሙት አካካሽ ብልሃቶችን ሲሆን ሌሎቹን ብልሃቶች ግን አዘውትረው እንደማይጠቀሙባቸው ከሚል መደምደሚያ ላይ ተደርሷል፡፡ የአማርኛ ቋንቋ መማርያ መጽሐፍት አዘጋጆች የቃላት መማር ብልሃቶችን በተመለከተ ስነ-ዘዴዎችን ቀርጸው እንደ አንድ የቃላት ትምህርት ማቅረቢያ ዘዴ ቢጠቀሙበት፣ የቋንቋ መምህራን ተማሪዎችን በራሳቸው ጥረት እንዲሳተፉ ቃላትን የመማር መንገድ ቢያመቻቹላቸውና ክትትል ቢያደርጉላቸው የሚሉ የመፍትሄ ሃሳቦች ቀርበዋል፡፡Item ለ7ኛ እና ለ8ኛ ክፍል በተዘጋጁት የአማርኛ ቋንቋ መማሪያ መጻሕፍትና የመምህሩ መምሪያ ውስጥ የተካተቱ የሰዋስው ትምህርት ይዘቶች አቀራረብ እና አደረጃጀት ከመርሀ-ትምህርቶቹ ጋር ያላቸውን ተጣጥሞሽ መፈተሽ(አዲስ አበባ ዩኒቨርስቲ, 2022-08) ደስታ አበጋዝ; ዶ/ር ዳዊት ፍሬህይወትየዚህ ጥናት ዋና አላማ በ2014 ዓ.ም. በ ሲዳማ ብሄራዊ ክልላዊ መንግስት አማካኝነት በታተሙት የ7ኛ እና የ8ኛ ክፍል የአማርኛ ቋንቋ መማሪያ መጻሕፍትና የመምህሩ መምሪያ ውስጥ የተካተቱ የሰዋስው ትምህርት ይዘቶች አቀራረብ እና አላረጃጀት ከመርሀ-ትምህርቶቹ ጋር ያሊቸውን ተጣጥሞሽ መፈተሸ ነው፡፡ የጥናቱን ዓላማ ለማሳካት ሰነድ ፍተሻ የጥናቱ መረጃ መሰብሰቢያ መሳሪያ በመሆኑ የ7ኛ እና የ8ኛ ክፍል መማሪያ መጻህፍትና የመምህሩ መምሪያ እንዲሁም ለደረጃው የተዘጋጁ መርሀ-ትምህርቶች በመረጃ ምንጭነት አገልግለዋል፡፡ ጥናቱም ቅይጥ የምርምር ዘዴን በመጠቀም በሰነድ ፌተሻ የተገኙ መረጃዎች በክለሳ ድርሳን ከተነሱ ንዴፈ-ሃሳቦች አኳያ በገላጭ የምርምር ስልት ተተንትነዋል፡፡በተተኳሪዎቹ መጻህፌትና የመምህሩ መምሪያ ውስጥ ያለ የሰዋስው ይዘቶች በመርሀ-ትምህርቱ ውስጥ ከተካተቱት ይዘቶች ጋር በአብዛኛው የሚጣጣሙ መሆናቸውን ከሰነድ ፍተሻው ለማረጋገጥ ተችሎል፡፡ በተተኳሪዎቹ ሰነድች ውስጥ የተካተቱ የሰዋስው ትምህርት ይዘቶች ከሰዋስው ትምህርት አቀራረብ መርሆዎች አኳያ ሲፈተሹ በአብዛኛው ግልጽ፣ ትክክለኛ፣ተገቢነትና ተመጣጣኝነት ያላቸው ቢሆኑም አልፎ አልፎ ግን ግልጽነት የጎደላቸው ማብራሪያዎች፣ ትእዛዞች፣ ምሳሌዎችና መልመጃዎች፤ ስህተት ያለባቸው የሰዋስው ይዘቶች፤ ከክፍል ደረጃው በላይ የሆኑ የሰዋስው ትምህርት ይዘቶች እና ያልተመጣጠኑ ንኡሳን ይዘቶች እንዳሉ በተደረገው ሰነድ ፍተሻ ለማረጋገጥ ተችሎል፡፡ በተተኳሪዎቹ ሰነድች ውስጥ የተካተቱ የሰዋስው ትምህርት ይዘቶችና አደረጃጀት በአብዛኛው ተከታታይነትና ተለጣጣቂነት ያላቸው ሲሆኑ አንዳንድ ይዘቶች ግን ምንም ስፋትና ጥልቀታቸው ሳይጨምር የተደገሙ መሆናቸው በደካማ ጎን የሚያይ ነው፡፡ እንዲሁም ከአጠቃላይ ወደ ዝርዝርና ከዝርዝር ወደ አጠቃላይ አደረጃጀትን የተከተለ ቢሆንም በአመዛኙ ከዝርዝር ወደ አጠቃላይ አደረጃጀት ጎልቶ ታይቶባቸዋል፡፡ በተጨማሪም የ7ኛና የ8ኛ ክፍሌ መማሪያ መጻህፍትና የመምህሩ መምሪያ ውስጥ የተካተቱ የሰዋስው ትምህርት ይዘቶች አቀራረብና አደረጃጀት በአብዛኛው በመርሀ-ትምህርቱ ላይ የተመሠረቱ ቢሆንም የተወሰኑ የሰዋስው ይዘቶች አቀራረብና አደረጃጀት ዳግሞ በሚገባ መርሀትምህርቱ ላይ ተመስርተው ያለመቅረባቸውን ከተደረገው ሰነድ ፍተሻ ለማረጋገጥ ተችሎል፡፡ ይህንን መነሻ በማድረግም በጥናቱ ማጠናቀቂያ ላይ ክፍተቱን ለመሙላት ያስችላሉ የተባለ አስተያየቶች ተሰጥተዋል፡፡Item በክስታኔ ጉራጌ ቋንቋ አፈ-ፈት የሆኑ ተማሪዎች በአማርኛ ቋንቋ ጽሐፍ ሲጽፉ የሚፈጽሟቸው ስህተቶች ትንተና (በ9ኛ ክፌል ተተኳሪነት)(አዲስ አበባ ዩኒቨርስቲ, 2023-09) ወጋየሁ አሰፋ; (ዶ/ር) ሙለሰው አስራቴየዚህ ጥናት አብይ አላማ በጢያ ሁለተኛ ደረጃ ትምህርት ቤት የሚማሩ የክስታኔ ጉራጌ ቋንቋ አፌ-ፈት የሆኑ የ9ኛ ክፍል ተማሪዎች በአማርኛ ቋንቋ ጽሐፍ በሚፅፈበት ጊዜ የሚፈፅሟቸውን ዋና ዋና የስህተት አይነቶች እና የስህተት ምንጮች መለየት ነው፡፡ ይህንም አላማ ከግብ ለማድረስ አጥኚዋ የተጠቀመችው ቅይጥ የምርምር ዘዴን ነው፡፡ ጥናቱ የተካሄደው በጢያ ሁለተኛ ደረጃ ትምህርት ቤት ሲሆን የተመረጠውም በአመቺ የናሙና ዘዴ ነው፡፡ በትምህርት ቤቱ ከሚገኙ የክስታኔ ጉራጌ ቋንቋ አፈት ከሆኑ የ9ኛ ክፍል ተማሪዎች መካከል 60 ተማሪዎችን በእኩል እድል ሰጪ የናሙና ዘዴ በመምረጥና ሶስት የ9ኛ ክፍል የአማርኛ ቋንቋ መምህራንን በጠቅላይ የንሞና ዘዴ በመምረጥ አስፈላጊው መረጃ ተሰብስቧል፡፡ መረጃው የተሰበሰበውም ተጠኚ ተማሪዎችን በሁለት ዙር ጽሐፍ በማጻፍና የጽሐፍ መጠይቅ በማስሞላት እንዲሁም መምህራንን ቃሇለ መጠይቅ በማስሞላት ሲሆን ገላጭ የትንተና ዘዴን በመከተል ትንተናው ተሰርቷል፡፡ ተማሪዎቹ የፃፋቸውን ጽሁፍች በሶስት መምህራን በማሳረም የፈፀሟቸውን ዋና ዋና የስህተት አይነቶችን መለየት ተችላል፡፡ በመረጃ ትንተና ውጤቱ መሰረትም ዋና ዋና የስህተት በአይነቶቹ የሆሄያት አጠቃቀም ስህተት፣ የቃላት ዴግግሞሽ ብዛት፣ የስርዓተ-ነጥብ አጠቃቀም ስህተት፣ የቃላት ድረታ ብዛት፣ የሰዋስው ስህተት እንዲሁም የሀሳብ አገላለፅ ችግር መሆናቸው ተመልክቷል፡፡ በመረጃ ትንተና ውጤቱ መሰረትም የስህተት ድግግሞሹን ስንመለከት የቃላት ድግግሞሽ 4.87፣ የቃላት ድረታ 3.84፣ የሰዋስው ስህተት 1.97፣ የስርተ-ነጥብ አጠቃቀም ስህተት 4.27፣ የሆሄያት አጠቃቀም ስህተት 9.07፣ እንዲሁም የሀሳብ አገላለፅ ስህተት 1.73 መሆኑን የጥናቱ ውጤት ያሳያል፡፡ የጥናቱን ውጤት መሰረት በማድረግም መምህራን፣ ተማሪዎቻቸው ፉደላትን በስርዓት እንዱለዩና ፅህፈትን ደጋግመው እንዲለማመዱ ቢያደርጉ፤ መርሐ ትምህርት፣ አዘጋጆች መርሐ ትምህርቱን እንደገና ቢገመግሙት፤ መጽሀፍ አዘጋጆች፣ በመፅሀፍ ውስጥ የተካተቱትን የፅህፈት ትምህርት ይዘቶችን እንደገና ቢገመግሟቸው፤ መልካም ነው የሚል አስተያየቶች ተጠቁመዋል፡፡