Madaallii Unkaafi Hiika Galmee Jechootaa Afaan Oromoo Wiirtuu Qo’annoofi Qorannoo Afaanota Itoophiyaatiin Qophaa’e
No Thumbnail Available
Date
2018-08
Authors
Journal Title
Journal ISSN
Volume Title
Publisher
Addis Ababa University
Abstract
Kaayyoon qorannoo kanaa galmee jechootaa Afaan Oromoo Wiirtuu Qu’annoofi Qorannoo Afaanta Itoophiyaatiin bara 1999 qophaa’e madaaluudha. Kaayyoo kana galmaan ga’uuf malli dhimma itti bahame makaa (hammamtaafi akkamtaa) yoo ta’u meeshaan ragaan ittiin sassaabame sakatta’a dokimentiiti. Ragaalee lakkoofsaan mala makaatiin funaanaman dhiyaatan ibsamanii jiru. Kanaaf ammoo gabateetti dhimma ba’amee jira. Argannoowwan gurguddoon qorannoo galmee jechootaa madaalame keessatti adda bahanii jiru. Isaanis ciminaafi hanqina jedhamuun bakka lamatti qoodamaniiru. Akka ciminaatti kan adda bahan jechoota Afaan Oromoo Afaan Oromootti hiikuuf yaaluudha.Ciminni biraan adda bahe arfii qubeetiin jechoota qubee qeenxeefi qubee dachaatiin barreeffamuu eegalan adda adda baasuun akkaataa arfii qubee isaaniitiin dogoggora malee tartiibessuudha. Dabalataanis jechoota garee jechootaatti ramaduu irratti gaariitti madaalamee jira. Hanqinoonni xixiqqoon qorannoo kanaan adda bahan immoo galmeen jechootaa kun unka eeguun qindeessuu irratti harcaatii kan qabu ta’uu, jechoota bu’uuraafi jechoota uumamtee walkeessa dhahuun tartiibessuu, jechoota dubbisuuf rakkisoo ta’an akkaataa sagaleessuu isaanii kaa’uu dhabuu, hiika jechaa irratti jecha moggoofi jecha hiikaan walfakkaatan akkaataa seera isaaniitti galchuu dhabuu, hiika jechootaa kennaman fakkeenyaan deggeruu irratti hanqina qabaachuu, jechoota hiika heedduu qabaniif hiika muraasa qofa kennuun darbuu, haallii dhiyaannaa fufaa darbaa hanqina qabaachuu, jechoota garee jechootaatti ramaduu irraa kan hafe odeeffannoon caaslugaa kan hinibsamne ta’uudha. Akka yaada furmaataatti qorattuun eerte galmeen jechootaa qorannoo kanaan madaalame irra deebi’amee ilaalamee fooyya’uu akka qabu, qopheessitooti galmee jechootaa duubdeebii madaallii galmee jechootaa qopheessuun kennamu kamiyyuu dubbisuun hanqina isaanii fooyyefftaa akka deeman kan jedhuufi yeroodhaa gara yerootti galmeen jechootaa madaalamee fooyya’aa akka deemu gochuudha.