Sakatta'a Hariiroo Qabiyyeewwan Kitaaba Barataa, Qajeelcha Barsiisaafi Silabasii Afaan Oromoo Kutaa 7ffaa Fi 8ffaa
No Thumbnail Available
Date
2018-08
Authors
Journal Title
Journal ISSN
Volume Title
Publisher
Addis Ababa University
Abstract
Mata dureen qorannoo kanaa, sakatta’a hariiroo qabiyyeewwan kitaaba barataa, qajeelcha barsiisaafi silabasii barnoota afaan oromoo kutaa 7ffaafi 8ffaa bara 2005tti qophaa’edha. Kaayyoon gooree qorannoo kanaas, qabiyyeewwan kitaaba barataa, qajeelcha barsiisaafi silabasii Afaan Oromoo kutaa 7ffaafi 8ffaa gidduu hariiroon jiraachuu, qabiyyeewwan attamii akka jiran, dagaaginniifi walqabannaan qabiyyeewwan gidduu jiru maal akka fakkaatu, ciminaafi hanqina adda baasuun ibsuudha. Qorannoo qorataaf ka’umsa kan ta’e, qabiyyeewwan kitaaba barataa keessatti dhiyaatan barsiisuuf, hariiroon qabiyyeewwan kitaaba barataa, qajeelcha barsiisaafi silabasii barnoota Afaan Oromoo kutaa 7ffaas ta’ee 8ffaa gidduu jiru hanqina kan qabu ta’uu isaa turtii adeemsa baruu barsiisuu keessatti adda baaseera. Galma ga’umsa kaayyoo kanaatiifis kitaabni barataa, qajeelchi barsiiaafi silabasiin afaan oromoo kutaa 7ffaafi 8ffaa xiyyeeffannoon sakatta’amuun, qaacceffamuun ibsi itti kennameera. Qaaccessaafi ibsa kanaan hanqinnoota mul’atan adda baasuun, yaadni furmaataa itti laatameera. Kana raawwachuufis qorataan mala qorannoo akkamtaafi ragaalee argaman qaaccessuuf mala addeessaa (ibsaa) filachuun qoraniicha gaggeesseera. Qorannoo kanaaf ragaalee barbaachisoo ta’an argachuuf, maddeen odeeffannoo kanneen akka sakatta’a dokumeentiifi barsiisota Afaan Oromoo kutaa 7ffaafi 8ffaa barsiisanitti dhimma bahameera. Madden ragaalee kunneenis, mala iddatto miti carraa kan ta’e iddattees suu akkayyootiin (purposive sampling) filatamanii jiru. Meeshaaleen odeeffannoo funaanuuf oolan kanneen akka sakatta’a meeshaalee barnootaa sadan: kitaaba barataa, qajeelcha barsiisaafi silabasii yoo ta’an, dabalataanis af gaaffii barsiisota Afaan Oromoo kallattiidhaan qabiyyee barnoota kutaa 7ffaafi 8ffaa barsiisaa jiraniidha. Sakatta’I kitaabileefi afgaaffin barsiisotaaf dhiyaate (banaan) argaman mala qorannoo akakamtaan qaacceffamuun ibsiitti kennameera. Argannoon qorannoo kanaas, meeshaalee barnoota kanneen keessatti hanqinni walsimannaa qabiyyee darbee darbee boqonnalee tokko tokko jalatti mul’ateera. Kunis qabiyyeen kitaaba barataafi qajeelcha barsiisaarra jiru silabasii irraa dhabamuu, kan silabasiirra jiru immo kitaaba barataafi qajeelcha barsiisaara jiru silabasii irraa dhabamuu, kan silabasiirra, jiru immoo kitaaba barataafi qajeelcha barsiisaa irraa dhabamuu, gaaffile gilgaalotaa kitaaba barataa keessatti dhiyaataniif deebiin qajeelcha barsiisaarratti kenname darbee darbee walsimachuu dhiisuu, qabiyyeen hiika faalaa jechootaa barsiisu dhiyaachu dhiisuu, gaaffileen keessa deebii qajeelcha barsiisaarratti dhuma boqonnaaleetti dhiyaate kitaaba barataafi silabassirra kan hinjirre ta’uu, qabiyyeewwan silabasii keessatti dhiyaatan boqonnaa boqonnaadhaan addaan qoqqoodamuu dhiisuufi qabiyyeewwanitti wayitinn otoo kennamifiin hafuun, gaaffilee keessa deebii qajeelcha barsiisaarratti dhiyaataniif ibsi gabaabaafi fakkeenyi kennamuufii dhiisuun, akkanumas deebiin otoo itti hinkennamne bira darbamuun hubatameera. Walumaagalatti, argannoo qorannoo kanaarraa ka’uun, qopheessitoonni meeshaalee sirna barnootaa: silabasii, qajeelcha barsiisaa fi kitaaba barataa kutaa kanaaf qophaa’erratti hanqinni jiru irra deebi’amee ilaalamuun akka fooyya’uu qabu, akka yaada furmaataatti kaa’amee jira.