Xiinxala Fookloorii Oromoo Itti Fayydama Fardaa Keessatti Godina Shawaa Kibba Dhihaa Aanaa Daawootti
No Thumbnail Available
Date
2017-08
Authors
Journal Title
Journal ISSN
Volume Title
Publisher
Addis Ababa University
Abstract
Qorannoon kuni mataduree ‘Xiinxala Fookiloorii Itti Fayyadama Fardaa Keessatti:
Aanaa Daawoorratti xiyyeeffate’ jedhu irratti qoratame. Kaayyoon qorannoo kanaas
akkaataa Dorson (1972) fookiloorii qoqqoodeen, Fookilooriin Oromoo isaan kamtu
fardaa keessatti argamaa? Faayidaan isaan qaban maali? Sirnoota akkamiitu fardaa
walqabatee qophaa’aa? Hawaasni Oromoo Fardaa haala kamiin maqaa
moggaasaa?Jijjiirama akkamitu Fookloorii Fardaa keessatti mul’ataa jira? isa jedhuuf
deebii auf qoratame. Barbachisummaan firii qorannoo kanaa, namoota gara duraatti
qorannoo gaggeessaniif, kitaaba barreessaniif, galmee jechaa qopheessaniifi ciicata
ta’uu danda’a. Malli iddatteessuu qorataan gargaarame mala iddatteessu akkayyoo
/purposive sumpling/ ta’ee namoota kallattiin fardaa taphatanfi fookiloorii Oromoo
waliin hariiroo qaban irratti xiyyeeffachuun ragaan funaaname. Qorannoo kuni gosa
qorannoo ibsaa ta’ee mala akkamtaa /qualitative description/ fayyadame. Meeshaan
funaansa ragaa afgaaffii, daawwannaafi marii garee xiyyeeffannoo yoo ta’u madda
ragaa duraa irraa odeeffannoon funaanamee ragaan argame eega xiinxalamee booda
qaacceffamee hiikni itti kennamee jira. Akka firii qorannoo kanaatti akaakuun fookiloorii
Oromoo itii fayadama fardaa keessatti ga’ee qaban, Afoola /Oral Literature/, Meeshaa
aadaa /Material culter/, Duudhaa /Custom/, Aartii sochii/FolkArt/dha. Fkn eebba, sirba,
mi’a fardaa, kal’ee gosa gosaan , daabee, gaachana, alangaa, ulee, farda bifaan,
dirree/araddaa/. Isaan kuni immoo aadaa barsiisuuf, walitti dhufeenya cimsuuf, jabina
qaamaatiif /fayyummaaf/, bareedinaaf,Ogummaa yknkalaqa sammuu jajjabeessuufi kkf
fayyadu. Yoomessi isaan tajaajilan, yeroo qophii sirnaa, yeroo sirna kessattifi sirnaan
booda ta’ee achirratti kan qooda fudhatan diiraafi dubartii dabalatee daa’imman,
dargaggoota, ga’eessotafi maanguddootadha. Karaa biraatiin hawaasni Oromoo
sababoota garaagaraatiin fardaaf maqaa nimoggaasa. Bifa, amala, haala yeroofi kkf
irratti hunda’ee akka maqaa moggaasuu bira game’ra. Akaakuwwan fookiloorii Oromoo
Gombisa fardaa keessatti argaman kuni, sababa siyaasaa, barumsa jabanaa /qaroominaa/,
dinagdeefi amantii irraa kan ka’e jijjiiramni isaani ni mullata. Sababa hanqina lafa qonnaarraan
kanka’e dirreen hundi qotamaa waan jiraniif yeroo dheeraaf akka kanaan yoo itti fufe iddoo itti
taphatan dhabuu irraa kan ka’e dhaabbachu akka danda’u nama hin mamsiisu. Kana irraa kan
ka’e qorataan qabxii gara gara irratti qaamni ilaallatu akka hojjatuuf yaboo kaa’ee jira. Isaan
keessaa rakkoo olaanaa kan ta’e saamamuu dirree ilaalchise. Qaamni dhimmi ilaallatu akka
eegumsa barbaachisaa taasisuuf. Haala kabaja sirnoota kan akka sirna fuudhaafi heerumaa,
sirna gumaa, sirnoota kkf irratti jijjiiramni yoomessaa, gatiin gabbaraa waan jiruu mariin
hawaasaa irratti taasifamee fooyya’uu akka qabu waajjirri Aadaafi Turizimii Aanaa Daawoo
akka irratti hojjachuu qabu qorataan kun yaboo isaa keessatti ibse.